Je t’invite à la révolution de ton être / I invite you to the revolution of your being
Met deze woorden wordt de lezer van Vava Dudu’s eerste verzameling poëzie het papier binnengeleid. Papier is een nieuwe vorm voor de Frans-Martinikaanse kunstenaar, muzikant en dichter Vava Dudu, die haar woorden hiervoor uitsluitend liet bestaan op textiel – in de vorm van kledingstukken – en in orale vorm – in de muziek die ze maakt met haar band La Chatte. Hoe te schrijven over het werk van een kunstenaar wier kunstwerken niet zomaar bekeken kunnen worden, of een dichter wier woorden niet op papier te vinden zijn? Dudu is een ontzettend veelzijdige kunstenaar die eerst in de modewereld faam maakte met haar ontwerpen. Dudu beschildert kleding met woorden resulterend in een karakteristieke wirwar van tekeningen en verzen afkomstig van dezelfde kwast. Dudu’s woorden waren tot nu toe vooral in de openbare ruimte te vinden waar ze worden gedragen door de lichamen die zich in haar ontwerpen hebben gestoken.
Dudu’s ontwerpen vielen in de smaak in de Parijse modewereld – ze werkte bijvoorbeeld samen met Jean-Paul Gaultier en Vivienne Westwood – maar bereikte ook de wereld van de popmuziek toen muzikanten als Lady Gaga en Peaches werden gespot in een ontwerp van Dudu. Toch is Dudu voornamelijk een undergroundfenomeen gebleven. Haar relatieve onbekendheid is wellicht simpelweg te wijten aan de scheiding van verschillende kunstdisciplines, poëzie en mode is een lijkt een zeldzame interdisciplinaire keuze. Toch belandde Dudu afgelopen winter in Brussel om op uitnodiging van kunstencentrum BOZAR te werken aan een eerste anthologie van haar poëzie.
Dudu’s kunstpraktijk is dus visueel, maar woorden spelen een centrale rol. Hoe lezen – of misschien is het beter om te spreken van bekijken – we zo’n interdisciplinaire kunst- en/of literaire vorm? Het interessante aan Dudu’s woorden op textiel is de verwarring die het eerst kledingstuk oproept: is het een statement of een grap – zoals vaak het geval is met teksten op t-shirts – of heeft de handgeschreven tekst een andere functie? Is het zomaar een volwaardig gedicht? Door de korte vorm kunnen de gedichten, net als t-shirts met lollige teksten erop, in een oogopslag gelezen worden. Ook de gedichten in de meer traditionele vorm van de anthologie is dat het geval aangezien ook daar de gedichten vaak uit een enkele zin bestaan. De Franse kunstcritica Elisabeth Lebovici noemt Dudu’s poëzie “a matter of redoing, reenacting,” een soort repetitieve herwerking van eenzelfde tekst. Het repetitieve van een tekst is helemaal het geval bij poëzie op kleding, in de openbare ruimte, waar de woorden echoën in een menigte in plaats van tussen de lezer en de woorden in een boek. Maar hoe anders is het effect van Dudu’s poëzie op papier?
Dankzij BOZAR is er dus nu een eerste papieren publicatie van Dudu’s woorden: een anthologie samengesteld door de schrijver en curator Alberto García del Castillo en vertaald door de uit New York afkomstige kunstenaar Geo Wyeth. De presentatie van de bundel afgelopen april werd afgelast maar in plaats daarvan vieren Vava Dudu en Geo Wyeth de publicatie met een concert dat online te bekijken zal zijn op 16 juli. Tijdens haar verblijf bij BOZAR verzamelde Dudu teksten voor de bundel. Sommigen werden op het moment zelf geschreven, maar de meesten komen voort uit haar herinneringen of van foto’s die ze eerder op haar instagramaccount postte. De teksten in de anthologie verschenen dus al eerder ergens anders, maar niet eerder op papier. De anthologie, die de titel Vava Dudu draagt, bestaat uit 18 korte gedichten en enkele tekeningen van Dudu’s hand.
In haar zeer korte inleiding op de anthologie noemt Lebovici de tekening van blauwe lippen het beeld dat Dudu’s werk het meest kenmerkt. Deze getekende lippen zijn vaak terug te vinden op haar ontwerpen, en tegenwoordig ook op door Dudu ontworpen mondmaskers. Bovendien stift de kunstenaar haar lippen zelf ook graag blauw, gecombineerd met lange lijnen blauwe oogschaduw. De lippen zijn volgens Lebovici kenmerkend voor Dudu omdat ze een sterk beeld zijn maar ook omdat ze haar poëzie zouden omschrijven: Lebovici typeert Dudu’s poëzie als het morsen van woorden. Volgens mij kan er over morsen gesproken worden omdat haar poëzie kort is, de gedichten lezen als fragmenten uit een gesprek, een gedachtegang, of zelfs uit een langer gedicht. De gedichten bestaan doorgaans uit twee of drie zinnen, soms slechts enkele woorden.
Neem bijvoorbeeld het gedicht “You run after the trains in which I’m not” of mijn absolute favoriet “You did not return my look.” Deze zin – in het Frans: “Vous n’avez pas répondu mon regard” – zag ik als eerst op de rug van de zwarte jas van Dudu terwijl ze in een studio van BOZAR voorovergebogen werkte aan een tekst met een grote emmer verf. Waar je de zin ook ziet of leest, er dringt zich onmiddellijk een scène aan de lezer op. De zin schetst een moment van kwetsbaarheid, verlangen en vervolgens pijn. Dat alles door het beeld van de onbeantwoorde blik. De lippen openen zich, de woorden vallen eruit, Dudu morst. De woorden op de rug van de grote lange Dudu worden extra kracht bijgezet door het lichaam dat de tekst draagt, maar ook extra kwetsbaar door de aanwezigheid van het lichaam van de auteur/maker zelf. De kracht van haar poëzie ligt in haar directheid en het onbeschaamd persoonlijke: “if you like / me / make love / to me / if you don’t / like me leave / me alone”. In de openbare ruimte vormen de gedichten een ongevraagde aanwezigheid van kwetsbaarheid en vragen een (innerlijke) reactie van de lezer.
De korte, krachtige poëzie van Dudu laat zien dat een woord, en daarmee de verzen van een gedicht, nooit op zichzelf staan. Ze zijn altijd een echo van voorgaande uitspraken of gedachten en daarmee altijd in veelvoud. In Dudu’s kunst speelt herhaling van woorden een belangrijke rol en in deze anthologie bestaat de veelvoud allereerst in de vertalingen naar het Engels. Geo Wyeth heeft de gedichten op een redelijk vrije manier vertaald, hij is immers geen professionele vertaler maar kunstenaar. Dat levert een bepaalde intimiteit in de tekst op. Wyeths handschrift contrasteert met de sierlijke dunne lijnen van Dudu’s hand, verwikkeld in een spel tussen twee verschillende talen en handschriften. De twee versies laten het werkproces van het schrijven zien. Af en toe is er zelfs een doorgestreept woord en een verbetering in de tekst te vinden. De vertaler wordt zo veel zichtbaarder dan normaal het geval is. De opmaak en de vertaling mogen redelijk experimenteel zijn, maar de dichtbundel is door de klassieke vorm moeilijk te vergelijken met haar creatieve uitingen in mode, muziek en op muren. Vertaler Geo Wyeth schrijft in de translator’s note “the word Grand makes more sense when written on a brick.” De kracht van Dudu’s woorden lijkt inderdaad te liggen in de context, het moment van schrijven en lezen, de onmiddellijkheid waarmee de woorden worden gelezen. Als ik het spijkerjasje met het gedicht “Vous n’avez pas répondu mon regard” langs zou zien lopen, raakt dat me op een andere manier dan wanneer ik het lees in een reeks van gedichten op papier, waarin het spel tussen schrijver en lezer duidelijker is.
Tijdens het proces van het samenstellen van de bundel in BOZAR, begon Dudu spontaan de teruggevonden woorden te schilderen, deze keer niet op kleding maar op langwerpige doeken. Zo maakte ze een serie schilderijen op textiel: een vorm tussen de kleding en een conventioneel doek van een schilderij. Ook de schilderijen “lezen” als een slordige momentopname, een spontane uiting van verlangen. Lange lappen stof gevuld met woorden afkomstig van Dudu’s kwast. Het verschil tussen tekst en beeld vervaagt, Dudu’s kunst kan alweer in een oogopslag gevat worden, radicaal in haar momentele kwetsbaarheid. Zowel de betekenis als het visuele aspect van de poëzie roepen onvermijdelijk een effect op bij de lezer. Een scène, een gevoel, wellicht een nieuw verlangen. Dudu’s poëzie is een morsen van woorden, maar ook het morsen van verf. Zo creëert ze een visuele én literaire ruimte waarin gevoelens op de voorgrond mogen treden. Dudu weet in haar poëzie het vluchtige karakter van emoties en verlangen uit te drukken, en dat in vormen van poëzie die door lichamen gedragen kunnen worden, maar gelukkig nu ook op papier te lezen zijn in Vava Dudu.
Om de poëziebundel in te huldigen zullen Vava en Geo een concert geven in de Henry Le Boeuf Zaal van BOZAR, met originele en niet eerder uitgebrachte nummers van Geo en electro-punk band La Chatte. Het concert zal online worden uitgezonden op 16 juli.
Het boek is te bestellen op de website van TABLOID Press.