In deze rubriek buigt Eric Bracke zich over beleidsbeslissingen en hun gevolgen voor de beeldende kunst. Deze maand brengt de toenemende invloed van consultancybureaus ons naar het cultuurhuis De Warande in Turnhout, waar een trio het roer van het zwalpende schip kreeg aangeboden. Maar rustig vaarwater is door de bestuurlijke onzekerheid nog niet in zicht.
Wordt het geen tijd om eens een open overheidsopdracht uit te schrijven om de impact van consultancybureaus op ons cultuurbeleid in kaart te brengen? Je zou de onderzoeksopdracht ook simpeler kunnen formuleren: hoeveel geld gaat er naar bureaus die de overheden op lokaal, regionaal en federaal niveau advies of andere diensten verlenen? Uiteraard hoort bij het aanvaarden van deze opdracht ook een reeks aanbevelingen om de bestedingen effectiever te maken. Welk onderzoeksbureau voelt zich geroepen om zijn tanden hierin te zetten?
Het is uiteraard een ironische vraag die we lanceren. Een ironische vraag die de schijnwerper wil richten op een trend die al een aantal jaren geruisloos expandeert. Soms zullen de geleverde diensten voor de opdrachtgever renderen, bijvoorbeeld omdat ze de pot van de Europese subsidies openen voor het bestuur. Soms zullen de studies in een lade belanden, waardoor het verloren geld is geweest. In nog andere gevallen worden de studies gebruikt om de eigen marsrichting te rechtvaardigen, met ‘expertise’ van externe deskundigen. Soms begeleidt het bureau inspraakprocessen waar de overheid geen tijd, geen zin of geen deskundigheid voor heeft.
Maar we hoeven het zeker niet altijd negatief te bekijken, een lokaal bestuur beschikt immers zelden over de kundigheid om alles op eigen houtje te realiseren. In een aantal gevallen is het consultancybureau zijn gepeperde factuur dus wel waard. Toch blijft het zorgwekkend dat overheden de laatste tien jaar zo vaak een beroep doen op externe bureaus.
Pionier
Wellicht het allereerste beleidsondersteunende bureau in Vlaanderen, is Idea Consult, dat actief is sinds 1998. De initiatiefnemers Leo Sleuwaegen en Wim Van der Beken profileerden zich 25 jaar geleden als een bureau gespecialiseerd in toegepast economisch onderzoek ten behoeve van het beleid. Vandaag is de actieradius van Idea uitgebreid tot alle terreinen van de maatschappij. Ook cultuur, toerisme en vrije tijd is uitgebouwd tot een belangrijke poot van de Idea Group, onder impuls van ‘senior expert’ Toon Berckmoes. Voor wie de man niet kent: eerder was Toon Berckmoes algemeen directeur van CultuurNet Vlaanderen, momenteel Publiq vzw, en daarvoor was hij diensthoofd cultuurtoerisme en topevenementen bij Toerisme Vlaanderen. Nog vroeger was Berckmoes algemeen coördinator van stadsprojecten zoals Stad aan de Stroom (Antwerpen), Antwerpen93 (culturele hoofdstad van Europa), Architectuur als Buur (Gent) en Kunstenfestivaldesarts (Brussel). Een man met zo’n netwerk en zulke ervaring is natuurlijk van goudwaarde voor een consultancybureau.
In het zog van Idea Group staken ook andere bureaus hun neus aan het venster. Vaak kenden ze een vergelijkbare evolutie. Dat is bijvoorbeeld het geval met C-Lever.org, een bureau dat pas in 2017 werd opgericht door Patrick Stoop. Volgens de Kruispuntbank van Ondernemingen doet het internationale bedrijf aan juridische dienstverlening. Wie op het internet gaat zoeken, zal merken dat deze omschrijving wat te eng is. De activiteiten die C-Lever.org ontplooit gaan veel breder dan dat, zeker sinds in juli 2021 oud-politicus Wouter Van Bellingen aan boord is gehesen als partner. De naam van Van Bellingen en zijn bedrijf doken vorige zomer op in de berichtgeving over de zoektocht naar een team voor cultuurhuis De Warande. Zij haalden de door de provinciale overheid uitgeschreven opdracht binnen om de dagelijkse leiding van De Warande te verzekeren van september 2022 tot september 2024. De voorzitter van het cultuurhuis, Kathleen Helsen (CD&V), die tevens deputé is van de provincie Antwerpen, verantwoordde het uitschrijven van de opdracht in de kranten. Volgens haar was, na een intensief traject dat ze met de Antwerp Management School had afgelegd, gebleken ‘dat het anno 2022 allesbehalve evident is dat één enkele persoon daarvoor (de dagelijkse leiding, eb) over al de nodige competenties, ervaringen, netwerken en inzichten beschikt’. Dat is natuurlijk praat voor de vaak.
Onbestuurbare mastodont
Haar verklaring kan het vermoeden wekken dat de overheidsopdracht een manoeuvre was om een consultancybureau te plezieren. Maar dat is blijkbaar niet de juiste interpretatie, zo vernemen we van mensen die de evolutie binnen De Warande op de voet hebben gevolgd. De opdracht werd niet uitgeschreven op maat van een consultancybureau, maar op maat van het duo dat na het vertrek van Jeroen Vanluyten tijdelijk het roer had overgenomen, met name Annelies Nagels en Mieke Mermans. Zij komen allebei van bij De Warande en het was blijkbaar onmogelijk om hen als duo tot directeur te promoveren. De omweg die bedacht werd, was dat ze onder een juridische rechtspersoonlijkheid de dagelijkse leiding verder op zich zouden nemen. Om die reden moest de overheidsopdracht worden uitgeschreven. Maar op het laatste moment trokken de dames hun kandidaatstelling in, zodat het bureau van Wouter Van Bellingen met de trofee ging lopen. Sinds 1 september wordt De Warande dus geleid door een trio met Van Bellingen zelf, Najim Einauan en Lieve Van de Walle. Van Bellingen zou momenteel werken aan een toekomstplan voor De Warande. Maar het enige wat men vandaag met stelligheid over die toekomst kan zeggen, is dat die heel onzeker is.
Na het vertrek in 2019 van Staf Pelckmans, die bijna twintig jaar in het zadel zat, boden zich geen sterke kandidaten aan om zijn plaats over te nemen. Nochtans was er de laatste jaren zwaar geïnvesteerd in de infrastructuur van De Warande, waardoor die vandaag nagenoeg de meest veeleisend producties kan brengen. Dat is dus het probleem niet, het grote euvel is de ambigue bestuurlijke status van het cultuurhuis.
Stedelijk, provinciaal of Vlaams?
De Warande was sinds zijn opening in 1972 in handen van de stad Turnhout, maar voor de gemeente met haar amper 40.000 inwoners werd het een aantal decennia later moeilijk om het financiële plaatje rond te krijgen. Dus werd het cultuurhuis, verwijzend naar zijn bovenlokale uitstraling, in 2009 overgedragen aan de provincie. Vijf jaar later besloot Vlaanderen om de provinciale bevoegdheden te beperken, waardoor ook culturele initiatieven en instellingen een andere bestuurlijke bestemming moesten krijgen. De deadline was januari 2018: toen waren de provincies officieel niet langer bevoegd voor cultuur en andere persoonsgebonden materie. Toch besliste de Vlaamse regering in 2019 De Warande in handen van de provincie te laten, zodat het een anomalie in Vlaanderen werd.
Ondertussen is deputé Kathleen Helsen als een klokhen boven op het cultuurhuis gaan zitten. Zij is ook de voorzitter van het Autonoom provinciebedrijf (APB) De Warande en trekt zo het laken helemaal naar zich toe. Van de kant van Vlaams minister-president Jan Jambon blijft het ondertussen opvallend stil. De vraag of het cultuurhuis over enkele jaren Vlaams of weer stedelijk wordt, staat als een olifant op het podium van de grote zaal, maar niemand wil hem zien. Ondertussen loopt de keet langzaam leeg, terwijl een huurling aan een toekomstplan aan het schrijven is.