In gesprek over Universiteit Lichtekooi

Bas Blaasse: Wat is Universiteit Lichtekooi?
Nadia Bijl en Pepa De Maesschalck: Universiteit Lichtekooi is een jaarlijks terugkerende lezingenreeks die we vorig jaar zijn gestart, waarbij we drie maal twee kunstenaars uitnodigen om een lezing te geven over een kunstenaar, een kunstwerk, een film, een stroming, een thema, een periode, kortom over alles behalve hun eigen werk. De ondertitel van de lezingenreeks is dan ook ‘Artists on Artists, Artworks and Everything Else’.

BB: Kunnen jullie allereerst iets vertellen over het ontstaan van het project, en hoe een lezingenreeks past binnen de opzet van Lichtekooi?
NB/PDM: Lichtekooi is een non-profit tentoonstellingsruimte. We opende de deuren in mei 2021. De term ‘Lichtekooi’ is een oud Nederlands woord voor een vrouw van lichte zeden. De ruimte wil een goede ‘gastvrouw’ zijn voor haar publiek, en een ‘lichtekooi’ voor kunstenaars. Als tentoonstellingsruimte is het belangrijk om je bewust te zijn van de context waarbinnen je opereert. Er is reeds een breed aanbod aan galeries, instituten en artist-run plekken in Antwerpen. Na vele gesprekken rond de oprichting van onze ruimte, merkten we op dat er in het bijzonder nood was aan een ruimte voor een jongere generatie kunstenaars. Niet enkel om werk te tonen, maar ook om erover te praten en te denken. In ons programma komen zeer diverse kunstenaars aan bod, zowel qua praktijk als generatie. Lichtekooi is geen commerciële ruimte, dat geeft mogelijkheden om grenzen op te zoeken en buiten de lijnen te kleuren. We zijn ons bewust van de vrijheid die zo’n plaats kan hebben of uitdragen.
We wisten al vanaf de oprichting dat we naast solo- en groepstentoonstellingen ook aandacht wilden schenken aan reflectie. Dit omdat we zelf een gemis ervaarde met betrekking tot het aanbod van lezingen en talks in Antwerpen. We proberen deze aandacht voor reflectie ook te koppelen aan onze tentoonstellingsprojecten (bijvoorbeeld kunstenaarsgesprekken tijdens de expo’s). Maar daarnaast vonden we het een fijn idee om een volwaardige lezingenreeks uit te bouwen. We bewegen ons ondertussen al een tijdje in de kunstwereld, en wat ons beiden steeds opvalt (tijdens informele gesprekken) is hoe interessant en inspirerend het kan zijn om kunstenaars vanuit hun eigen referentiekader te horen vertellen over bijvoorbeeld de kunstgeschiedenis, benaderd vanuit hun eigen praktijk of denken, omdat dit op een onrechtstreekse manier steeds ook veel vertelt over hun eigen praktijk. We zochten daarom naar een format om dit gegeven ook te kunnen vertalen naar een publiek. De uitgenodigde kunstenaars voor Universiteit Lichtekooi krijgen daarom ook volledige carte blanche: ze krijgen de vrijheid om eender welk onderwerp te bespreken op eender welke wijze (dit kan een klassieke lezing zijn maar ook uitmonden in een performance of screening of opvoering), zolang het maar niet rechtstreeks over hun eigen werk gaat.

BB: De tweede reeks lezingen staat inmiddels alweer voor de deur. Hoe waren jullie ervaringen vorig jaar? Is de opzet dezelfde gebleven of hebben jullie dingen veranderd?
NB/PDM: Vorig jaar was de eerste editie, dat was zowel voor ons als voor de kunstenaars nog een beetje spannend omdat het de eerste keer was en niemand heel goed wist wat te kunnen verwachten. Maar uiteindelijk was die eerste editie echt een groot succes! De coronapandemie gooide wat roet in het eten: we moesten verschillende maatregelen nemen, we konden enkel een zittend publiek van maximaal 50 mensen toelaten, maar met een reservatiesysteem en wat extra inspanningen konden we alles in goede banen leiden. De eerste avond bestond uit een lezing van Mekhitar Garabedian over de film La maman et la putain van Jean Eustache en een lezing van Carla Arocha dat eerder een open gesprek met het publiek betrof. De tweede avond bestond uit een lezing van Annemie Van Kerckhoven over Sergei Eisenstein en een performatieve lezing van Benjamin Verhoeven over zijn onderderste boekenplank (ofwel zijn verzameling queer-literatuur). Voor de laatste avond bundelden Nel Aerts en Gert Verhoeven hun krachten en hadden ze het samen én apart over het thema ‘Exposure’. Door heel uiteenlopende kunstenaars uit te nodigen, kregen we heel uiteenlopende lezingen. We merkten ook dat het geen evidente vraag was voor de kunstenaars: doordat ze niet rechtstreeks over hun eigen praktijk praatten, moesten ze een onderwerp kunnen kiezen en voorbereidingen treffen, wat toch vaak erg spannend was. Het was heel fijn om te zien hoe elke kunstenaar op zijn/haar/hun manier de lezing invult: gaande van een meer klassieke lezing, een performance, een happening, of een interactieve lezing, tot een audiovisuele vertoning. Door telkens twee kunstenaars per avond het woord te geven (gescheiden door een kleine pauze) kreeg je ook een fijne dynamiek. De lezingen werkten vaak aanvullend of complementair.
Ook de setting en de sfeer was erg belangrijk. De lezingen vinden plaats in de – toch wel kleine – tentoonstellingsruimte waardoor het evenement meteen een intiem karakter krijgt. Daarnaast beslisten we om volop in te zetten op een omkadering/scenografie: de muren werden bekleed met rode fluwelen gordijnen, een knipoog naar het typisch rode theatergordijn maar ook een ‘cabardouche’. Hierdoor ontstond er meteen een warmere en informelere sfeer dan in een klassieke white cube of een auditorium het geval zou zijn. Daardoor wordt de lezingenreeks misschien ook wat toegankelijker omdat die zich zowel qua setting als opzet duidelijk onderscheidt van de meer academische lezing.
De opzet voor de tweede editie is ongewijzigd. Momenteel zijn we volop bezig met de aankleding van de ruimte. Op zaterdag 19 november verwelkomen we Lisa Spilliaert die het zal hebben over ‘hoe te overleven als jonge kunstenaar’ en Patrick Van Caeckenbergh die in gesprek gaat met Tom Van Imschoot over het dorp Sint-Kornelis-Horebeke. Op zaterdag 26 november zal Aline Bouvy een performatieve lezing geven over vespasiennes (openbare urinoirs) en de vele anekdotes die daarmee verband houden, gevolgd door een lezing van Guy Woueté over ‘The Stranger(s) as Education(s)?’ – van Miriam Makeba naar Eboa Lotin via Fela Kuti. Op zaterdag 3 december geeft Cléo Totti een lezing onder de titel: ‘De mens is natuur, metamorfose en methanol. Jheronimus Bosch, Cronenberg & gemeenschappelijke ontlasting’. En Dennis Tyfus zal een No choice-lezing geven waarbij het publiek niet op voorhand weet waarover de kunstenaar het zal hebben. We zijn wel erg blij dat er momenteel geen strenge coronamaatregelen meer gelden, dus we kunnen deze keer de deuren gewoon openstellen zonder reservatie en we proberen ook de capaciteit wat te vergroten ten opzichte van vorig jaar.

BB: Onder de deelnemers zijn zowel jonge als oude, Vlaamse als niet-Vlaamse kunstenaars. Kunnen jullie iets zeggen hoe jullie een selectie hebben gemaakt?
NB/PDM: Ja, dat klopt. We proberen in de eerste plaats een diverse groep kunstenaars uit te nodigen (zoals we ook steeds proberen bij onze tentoonstellingsprojecten), zowel qua generatie, praktijk, woonplaats, gender. We maken de selectie steeds samen, een beetje op een natuurlijke wijze: we kijken bijvoorbeeld naar kunstenaars met wie we reeds hebben samengewerkt (zoals bijvoorbeeld Guy Woueté), kunstenaars die we al vanuit een andere context kenden, maar vooral naar kunstenaars naar wie we erg benieuwd zijn. Daarbij proberen we die diversiteit wat in het achterhoofd te houden, en zo valt de puzzel dan snel in elkaar. Het is niet moeilijk om kunstenaars te bedenken, de mogelijkheden zijn eindeloos, we hebben ondertussen dan ook al een erg grote long list voor toekomstige edities liggen.

BB: Wie is jullie publiek? Mikken jullie bijvoorbeeld ook op mensen buiten Antwerpen?
NB/PDM: Ons publiek is eigenlijk erg breed en uiteenlopend. Het is fijn om te zien dat we zowel een jonge als een oudere generatie bereiken. Ons volledige programma – ook Universiteit Lichtekooi – is gratis, dat vinden we erg belangrijk omwille van de toegankelijkheid. We mikken zeker ook op een publiek buiten Antwerpen, mede door de keuze van de kunstenaars. We proberen ook steeds een evenwicht te zoeken in aansluiting bij de lokale kunscene en daarnaast ook lijnen te trekken naar andere Belgische (en soms zelf buitenlandse) steden. Voor deze editie hebben we bijvoorbeeld twee in Antwerpen gevestigde kunstenaars (Guy Woueté en Dennis Tyfus), twee kunstenaars uit Gent (Lisa Spilliaert en Patrick Van Caeckenbergh), één in Brussel gevestigde kunstenaar (Aline Bouvy) en één kunstenaar uit Luik (Cléo Totti) uitgenodigd. Lichtekooi heeft zelf een trouw publiek opgebouwd, maar een groot deel van het publiek hangt natuurlijk ook af van de kunstenaars die komen praten. Ook de taal waarin de lezingen worden gegeven wisselt tussen Nederlands en Engels (afhankelijk van de voorkeur van de uitgenodigde kunstenaar). In deze editie zullen we drie Nederlandse en drie Engelse lezingen brengen, waarmee we ook een deel van de reeks willen openstellen voor een niet-Nederlandstalig publiek. En door elke avond twee kunstenaars aan bod te laten komen, wordt het publiek ook steeds extra verrast: iemand die misschien in het bijzonder voor Patrick Van Caeckenbergh komt, kan ook kennis maken met Lisa Spilliaert (en omgekeerd). Tot slot besteden we toch ook veel aandacht aan de sfeer en gastvrijheid. We proberen steeds een intieme, gezellige en gastvrije sfeer te creëren. We voorzien ook een bar waar het publiek voor, tussen en na de lezingen iets te drinken kan gaan halen, en vanaf dit jaar voorzien we tevens verse warme soep!

BB: De lezingen zullen worden opgenomen en bij HART zijn we zeer verheugd om de lezingen naderhand op onze website te kunnen zetten. Was de wens om de lezingen te registreren er altijd al?
NB/PDM: De eerste editie werd ook volledig gefilmd en staat op onze website. Oorspronkelijk hadden we het idee opgevat om de lezingen te filmen en online te ontsluiten vanwege de coronamaatregelen die steeds strenger werden: we wilden zeker zijn dat we met de lezingen ook mensen konden bereiken wanneer het publiek erg beperkt zou zijn of wanneer mensen wegens ziekte of quarantaine niet aanwezig konden zijn. Omdat Universiteit Lichtekooi geen klassieke, academische lezingen brengt maar eerder beschouwd kan worden als iets ‘evenementieels’ is de interactie, connectie en dialoog met een live publiek wel erg belangrijk. Maar door het ook online te registreren en te ontsluiten kunnen we natuurlijk nog veel meer mensen bereiken. Daarnaast is het ook erg fijn dat de lezingen hierdoor gedocumenteerd worden en raadpleegbaar blijven. Dit gebeurt natuurlijk wel steeds mits instemming van de kunstenaar. De lezingen worden met veel zorg, liefde, bloed, zweet en tranen gemaakt, en het is dan ook fijn dat deze online een tweede leven kunnen krijgen. Voor de registratie werken we samen met Letterwerk. We zijn dan ook erg blij dat de lezingen achteraf beschikbaar worden gemaakt op de website van HART. Het is onze droom om uiteindelijk na vele jaren een soort ‘databank’ te hebben die alle Universiteit Lichtekooi-lezingen samenbrengt.