Het is contradictorisch dat de grootste besparing binnen cultuur vandaag wordt doorgevoerd op de projectsubsidies. Eind jaren 90 werd er onder Anciaux een hele structuur opgebouwd ter ondersteuning van het culturele veld en ter versterking van de makers. De impact hiervan was fenomenaal. De voorsprong die de Vlaamse Gemeenschap in die jaren heeft kunnen opbouwen t.a.v. de Franse Gemeenschap, maar vooral ook internationaal, was indrukwekkend.
Op het punt dat dat beleid echt zijn vruchten begon af te werpen werd en wordt het terug ondermijnd. Er zijn legislatuur na legislatuur besparingen doorgevoerd en al wat werd opgebouwd werd mondjesmaat terug afgebouwd. De kunstenaarsbeurzen werden ontwikkelings- en projectbeurzen en nu zijn we op het punt beland waarop deze zo goed als afgeschaft worden. Hoe kan je cultuur bedrijven wanneer je de basis ervan in de kiem smoort? Het erfgoed van morgen wordt zo een lege doos. Op lange termijn betekent dit ook de dood van de musea. Kunstenaars wordt vandaag de kans ontzegd om onderzoek te voeren, om iets langzaam uit te bouwen. Voor de jongere generatie is dit dramatisch. De ontwikkeling wordt zo een halt toegeroepen. De vraag is hoe de (grote) instellingen versterkt kunnen worden door een groeistop in te voeren op het niveau van kunstenaars, werkplaatsen, ontwikkelingsgerichte initiatieven? Het enige wat dit kan opleveren is vervreemding van wat er werkelijk speelt in de samenleving. De wisselwerking tussen bovenbouw en grassroots is essentieel, de eerste wordt geïnformeerd door de tweede, niet omgekeerd. Wanneer er, zoals nu dreigt te gebeuren, een loskoppeling komt van beide niveaus, ontstaat er een discrepantie tussen wat als representatief gepresenteerd wordt en wat er werkelijk leeft. Wanneer we daarbovenop nog een canon gaan poneren is het hek helemaal van de dam. Cultuur wordt zo omgevormd van iets dynamisch naar iets dat vast staat. En wat houdt die canon nu eigenlijk in? Het wordt tijd dat de overheid kleur bekent.
Vandaag ontstaat er een contrast tussen wat cultuur eigenlijk is en wat door de politiek belangrijk geacht en opgelegd wordt. Cultuur komt ten dienste te staan van een politieke agenda. De post van minister van cultuur wordt totaal uitgehold. Dat was al zo toen de bevoegdheid werd samengevoegd met sport. Maar vandaag hebben we geen minister van cultuur meer. We hebben een Minister-President die de bevoegdheid cultuur erbij neemt en deze gebruikt om een politieke ideologie door te voeren. Binnen het huidige bestel wordt cultuur geponeerd. Er wordt geen overleg meer gepleegd, de politieke agenda wordt doorgevoerd als een voldongen feit. Er wordt geen beroep meer gedaan op expertise, de top neemt de beslissingen. Dat is een autocratisch systeem. Dit alles gebeurt terwijl er een machtsvacuüm gecreëerd wordt op federaal niveau. De federale regeringsdeelname van N-VA heeft het Vlaams Belang in de kaart gespeeld, die achterban moet nu gesust worden. De separatistische agenda wordt alvast binnen het culturele veld uitgevoerd. De musea en grote instellingen worden in een afhankelijkheidspositie gedwongen en monddood gemaakt. Hun raden van bestuur worden bevolkt door vertegenwoordigers van het politieke bestel. Ze krijgen de belofte dat ze meer geld krijgen en internationaal kunnen excelleren. Wie durft tegenspreken wordt geviseerd en als het kan geëlimineerd. We zijn op het punt beland dat het xenofoob wordt. Wat er vandaag gebeurt, is een regelrechte aanslag op de vrije meningsuiting. De kaart van de polarisering wordt ten volle getrokken. Andersdenkenden worden weggezet als subsidie-vretende monsters. Daarbij wordt er graag op de man of vrouw gespeeld. Nochtans stellen meer dan 80% van de actoren in het culturele veld dat cultuur niet in een ideologische agenda ingepast kan worden. Dan wordt cultuur immers propaganda.
Cultuur laat zich geen grenzen opleggen en kan niet ten dienste staan van een nationalistische identitaire agenda. De aanslag die op Brussel gepleegd wordt is ook zeer tekenend. Door bovenop de cultuurbudgetten ook te schrappen in de Brusselse budgetten komen organisaties als Kaaitheater, de Beursschouwburg, WIELS, KunstenFestivaldesArts, KVS, … in wel zeer moeilijke papieren te zitten. Dat geeft een wrang gevoel. Het lijkt een regelrechte afrekening met een programmatie die geënt is op een multiculturele samenleving en inclusiviteit. Daarbovenop wordt het privatiseringsmodel gehuldigd. Het entrepreneurschap wordt vooropgesteld als model. Maar we moeten opletten dat we niet met z’n allen in die val trappen. Kunst maken gaat niet over iets maken dat noodzakelijk markteconomisch functioneert. Als we die logica volgen staan we schaakmat.
Wat kunnen we dan doen? Staken? Geen kunst meer tonen? Dat heeft geen zin. Vandaag moeten er vragen gesteld worden. Wat wordt er onder de Vlaamse identiteit verstaan? Wat wil onze overheid: cultuur of propaganda? Hoe denkt men zich te ontwikkelen als de ontwikkelingsruimte op non-actief gezet wordt?