Na het Gallery Weekend in Brussel, Berlijn, Warschau – we vergeten ongetwijfeld nog een paar steden – vond juist de vijfde editie van het Barcelona Gallery Weekend plaats waaraan 27 galeries deelnemen. In plaats van de zoveelste kunstbeurs op te richten – waar bovendien te weinig draagvlak en verzamelaars voor zijn – werd gekozen voor een gallery weekend om zo een momentum te proberen creëren. Bovendien heeft Barcelona met LOOP al een internationaal gerespecteerde ‘niche’ kunstbeurs, gewijd aan videokunst ( 19/ > 21/11). De keuze voor een Gallery Weekend is een slimme zet waarvoor men met een relatief beperkt budget in synergie met de bestaande actoren een boeiend programma kan aanbieden.
Want ondanks haar rijk patrimonium en de vele publieke instellingen en privé-stichtingen (Fundació Antoni Tàpies, Blueproject Foundation,...) is de galeriescene in Barcelona - eigenaardig genoeg - niet zo ontwikkeld. Veel galeries die internationaal meetellen heeft de stad niet – op een paar uitzonderingen na zoals Projecte SD (dat om een of andere reden niet deelnam aan BGW en nochtans een knappe expo had van Allen Ruppersberg), Angels Barcelona of ADN Galeria. Die laatste opende zojuist een gloednieuwe ruimte met een indrukwekkende staalkaart van kunstenaars met politiek geladen werk (Mounir Fatmi, Bouchra Khalili, DEMOCRACIA, Kendell Geers en vele anderen).
Welke verzamelaars?
Waarom heeft een bruisende, welvarende stad als Barcelona dan niet echt een dynamische galeriescene? Soms wordt daarbij wel eens monkelend verwezen naar de structuur van het centralistische Spanje waar de hoofdstad nu eenmaal alle aandacht opeist en Barcelona meer naar Madrid kijkt dan omgekeerd. En blijkbaar heeft Catalonië, in tegenstelling tot pakweg Noord-Italië, ondanks haar gezond financieel klimaat, minder een cultuur van verzamelen.
“De kunstmarkt is hier nog niet zo ontwikkeld,” zegt Holger Sprengel van Espronceda, een plek die residenties organiseert. “De situatie doet me wat denken aan Berlijn. Je hebt hier heel veel kunstenaars maar de markt hinkt wat achterop. En net zoals Berlijn is dit gewoon een coole stad waar iedereen wil zijn.” Juan Canela, onafhankelijk curator en drijvende kracht achter een andere residentieplek, BAR Project, treedt hem bij: “Het gebeurt haast nooit dat een kunstenaar weigert als die wordt uitgenodigd voor een residentie in Barcelona (lacht).”
Gentrificatie
Die aantrekkingskracht van de stad heeft uiteraard ook haar keerzijde. Barcelona is de vierde meest bezochte stad van Europa met maar liefst 20 miljoen (!) bezoekers per jaar. Het is dan ook, na Venetië en Amsterdam, een van de meest door gentrificatie getroffen steden. Ook hier geldt de gecontesteerde formule: kunstenaars trekken naar sjofele buurten met galeries in hun kielzog. Eenmaal de wijk hip wordt en de prijzen de lucht in gaan, worden ze na een tijdje weggedrukt naar goedkopere wijken. Zoals indertijd het geval met Poblenou, wat nu het mode- en designdistrict is.
De eerste tekenen van gentrificatie traden op in de nasleep van de Olympische Spelen in 1992. Toen al kwam er protest van kunstenaars die uit hun ateliers werden verdreven. Hangar, een internationale residentieplek met veertien studio’s in een voormalig fabriekspand, wil daar een antwoord op bieden. En ook de buurt L’Hospitalet, waar een aantal kunstenaars en galeries samenhokken - met als locomotief galerie Noguerasblanchard - is een heus cultureel district geworden. Het is maar een van de vele initiatieven waar een activistische, revolutionaire geest waart. Net zoals de onlangs geopende non-profit La Infinita wat verderop, die een onderkomen heeft gevonden in de studio van Jordi Colomer, die in 2017 Spanje vertegenwoordigde op de Biënnale van Venetië. Ook zij proberen, net zoals Espronceda en BAR Project, het nijpende gebrek aan studio- en residentieplekken in te vullen.
Stedelijk weefsel
In een stad met zoveel culturele events - Barcelona besteed overigens haast 7% aan cultuur, wat enorm is - moet het Gallery Weekend toch wat knokken om opgemerkt te worden. Een van die pogingen om meer aanwezig te zijn in het straatbeeld is het parallelle programma Compositions aan de hand van performances en interventies die, na de impact van de gentrificatie, het stedelijk weefsel willen reclaimen. Zoals een rondleiding door Daniela Ortiz, een kunstenares uit Peru die – zoals opvallend veel Zuid-Amerikaanse kunstenaars – in Barcelona woont. Van haar is trouwens een knappe video te zien op het stadparcours Alias in Netwerk Aalst. In The Empire of Law trekt ze parallellen tussen het Brusselse Justitiepaleis en dat van Lima dat een kopie is van het Belgische. Ook ziet ze overeenkomsten tussen de koloniale geschiedenis van beide landen (maar dan vanuit een omgekeerd perspectief) en hoe dat zich tot op de dag van vandaag verderzet in repressie ten opzichte van minderheden. Een knappe video en aangrijpend j’accuse dat naar het einde toe jammer genoeg wel héél drammerig wordt. Idem voor haar rondleiding aan het Columbus Monument in Barcelona met de niets verhullende titel Colonist, thief, give the child back! Een tekst en fotowerk rond datzelfde monument is overigens ook opgenomen in de zeer knappe tentoonstelling Undefined territories. Perspectives on colonial legacies in MACBA. Samen met de gecondenseerde expo In Free Fall in het Caixaforum over diverse maatschappelijke omwentelingen (met onder andere de knappe video The Radiant van The Otolith Group over de ramp in Fukushima die werd gemaakt voor documenta 13) een van de hoogtepunten tijdens ons bezoek.
Lees hier ook het City Report over Barcelona van Céline Mathieu.