Zaterdag 23 april is de 59ste editie van de Biënnale van Venetië geopend. Rondom het openingsweekend publiceren we dagelijks korte tips en impressies van opmerkelijke of minder opmerkelijke tentoonstellingen en evenementen. Pieter Vermeulen geeft als eerste zijn bedenkingen, en selecteerde drie zogenaamde collateral events die gelijktijdig met de Biënnale in Venetië te zien zijn.
In Venetië schijnt de zon terwijl de wereld in brand staat. De stad is als vanouds vergeven van de vakantiegangers, de glazen Spritz blijven goedgevuld en immense luxejachten blijven pronkerig geparkeerd aan de ingang van ’s werelds oudste kunstbiënnale. Er verandert hier weinig, behalve dan het recente verbod op de doortocht van cruiseschepen en het entreegeld dat het stadsbestuur besloot binnenkort te gaan innen om niet nog verder onder het toerisme te bezwijken.
Zo wordt de stad van musea des te meer een gemuseumificeerde stad, een langzaam zinkend, cultureel pretpark waar alles hetzelfde blijft terwijl de boze buitenwereld zich ingrijpend wijzigt. Venetië toont zich meer dan ooit als een luchtspiegeling in de woestijn van de werkelijkheid, en waarom zou dat niet evengoed gelden voor La Biennale? Hoelang is dit oude model nog houdbaar, hoe hedendaags is het buitensporige karakter van deze tweejaarlijkse kunstmanifestatie?
Voor de huidige editie getiteld The Milk of Dreams laat curator Cecilia Alemani de verbeelding aan de macht – esthetisch, sociaal en politiek – en poogt daarbij hedendaagse kunst te hercalibreren via historische intermezzo’s. Op het eerste zicht lijken haar visie en selectie beslist verdienstelijk, maar in hoeverre heeft ook zij zich niet laten vangen door een kapitalistisch machtsapparaat dat onherroepelijk op de schop moet? Het zijn slechts bedenkingen in de marge, want over The Milk of Dreams heb ik voorlopig niets meer te zeggen. Ook voor wie niet beschikt over een exclusieve previewpas, zijn er nog heel wat opmerkelijke tentoonstellingen te bezoeken in de Dogenstad. Ik maakte een selectie van drietal collateral events tijdens de Biënnale.
- Penumbra – Fondazione In Between Art Film
Met Penumbra presenteert Fondazione In Between Art Film – een stichting uit Rome opgericht in 2019 voor kunstenaars die werken met bewegend beeld – een ambitieuze tentoonstelling in een prachtige historische setting: een gebouw dat in de 16de eeuw werd opgericht om armen op te vangen, en nadien een van de meest prominente ziekenhuizen in de stad werd, esthetisch verfraaid door onder meer Giambattista Tiepolo en de architect Giuseppe Sardi. Nu is er werk te zien van acht videokunstenaars, in een perfect uitgekiende, seriële black box-scenografie die aanvoelt als een droommachine – een gepast tegengewicht voor de beursachtige opstelling van de Biënnale. Alle acht artistieke posities zijn te begrijpen als reacties op de urgente situatie van vandaag, vanuit verschillende invalshoeken. Bijzondere vermelding voor de Braziliaanse Ana Vaz, met een claustrofobische installatie verdeeld over drie schermen, gefilmd in 16mm, dat de verhalen vertelt van geredde diersoorten in Brasilia. Daarnaast ook – helemaal aan het einde – een nieuw werk van ex-HISK’er Aziz Harara, die recent de Future Generation Art Prize van de Pinchuk Foundation in de wacht sleepte, maar wiens tentoonstelling voorlopig werd af-/uitgesteld. Zoals steeds brengt Harara poëzie en politiek met elkaar in dialoog: dit keer over het verzet van de Afghanen tegen de bezetting door de Sovjets, tot en met de desastreuze terugtrekking van Amerikaanse troepen vorig jaar.
Complesso dell’Ospedaletto, tot 27 november
- Joseph Beuys in Palazzo Cini
De magnifieke collectie van mecenas Vittorio Cini is een tijdlang gesloten geweest voor het publiek. Ter gelegenheid van de heropening loopt er een tentoonstelling rond Joseph Beuys, wiens honderdste verjaardag al uitgebreid gevierd werd in 2021. Net wanneer u dacht al inmiddels al genoeg te hebben gezien van de Duitse grootmeester, wordt in Palazzo Cini een andere kant belicht van de antroposofische kunstenaar, performer, activist, politicus en pedagoog. De huidige expo bevat werken die doorgaans aan de systematiek van een oeuvre ontsnappen: schetsen, tekeningen, aquarellen en sculpturen die een ingetogen en kwetsbare Beuys evoceren. De titel is ontleend aan een centraal werk, een poëtisch bronzen afgietsel: Backrest for a fine-limbed person (hare-type) of the 20th century AD (1972-82). De vaste Cini-collectie is ongetwijfeld ook de moeite, al was het maar voor Piero della Francesca.
Palazzo Cini, tot 2 oktober, www.palazzocini.it
- Human Brains in Fondazione Prada
Human Brains is een onderzoeksproject dat in 2018 is opgestart door Fondazione Prada, onder leiding van curator Udo Kittelmann en kunstenaar Taryn Simon, in overleg met een wetenschappelijk comité. De insteek is uitgesproken multidisciplinair, met bijdragen vanuit de neurologie, filosofie, psychologie, linguïstiek en artificiële intelligentie. Na een lange aanloop volgt nu de tentoonstelling It Begins with an Idea, die vooral historisch geënt is met archiefstukken, artefacten, schilderijen en boeken. Of die constellatie daadwerkelijk zoden aan de dijk brengt op discursief niveau, is nog maar de vraag. Wetenschap wordt hier als de grote waarheid opgevoerd, zonder enige inbreng van hedendaagse kunstenaars, alsof zij hier geen cruciale rol in zouden kunnen spelen. Een positivistische benadering van het menselijk brein – waarrond momenteel ook heel wat te doen is in de kunstwereld – schiet onvermijdelijk tekort om, zeg maar, een complex gegeven als neuroplasticiteit te belichten. Een intrigerende keuze is om fictieschrijvers te betrekken, wiens bijdragen worden voorgedragen door Salman Rushdie. Wat het bezoek vooral de moeite waard maakt, zijn de historische artefacten van een nog steeds schitterende schoonheid, verpakt in een afgelikte scenografie die helaas te sterk etnografische en natuurhistorische musea in herinnering roept.
Ca’ Corner della Regina, tot 27 november, www.humanbrains.fondazioneprada.org