Bij Agnès Varda denken we meestal aan de cineaste, en in mindere mate aan haar carrière als beeldend kunstenaar. Maar we vergeten vaak dat ze eerst en vooral fotografe was. Bij Nathalie Obadia is nu een eerste selectie uit Varda's archief van meer dan twintigduizend negatieven te zien. Foto’s, portretten, van bevriende kunstenaars en hun werk. Colette Dubois ging voor ons kijken.
Bij het horen van de naam Agnès Varda (1928-2019) denken we onmiddellijk aan de cineaste: de eerste films in nouvelle vague-stijl – La pointe courte of Cléo de cinq à sept – en hommages aan Jacques Demy, haar echtgenoot – Jacquot de Nantes of Les demoiselles ont eu 25 ans – documentaires – Daguerréotypes of Les Glâneurs et la Glaneuse – en fictie – L’une chante, l’autre pas of Sans toit ni loi. Of aan haar carrière als beeldend kunstenares tussen 2003 en 2018. Maar we vergeten vaak dat ze eerst en vooral fotografe was voor het theater van Jean Vilar (op het Festival d’Avignon en bij het Théâtre National Populaire) en in de filmwereld. Daar was ze setfotograaf bij de films van Jacques Demy tot midden de jaren 60.
Het is misschien geen verrassing dat er nog andere foto’s van haar hand zijn, maar tot voor kort maakten ze nog nooit deel uit van een publieke tentoonstelling (met als enige uitzondering een tentoonstelling georganiseerd door Varda zelf op de binnenplaats van haar huis in 1954). Er is nochtans een verzameling van meer dan 20.000 negatieven die haar dochter, Rosalie Varda, en het team van Ciné-Tamaris ontdekt en geïnventariseerd hebben. Met een vijftigtal afdrukken – van toen of postuum – stelt Nathalie Obadia een eerste deel voor van dit onontgonnen werk van de kunstenaar-cineaste. Onder de noemer Calder, Richier, Schlegel, Székely par Agnès Varda, focust de tentoonstelling op portretten van kunstenaars, die eveneens buren en vrienden van de fotografe waren.
De expo toont portretten van Calder die met zijn gelede sculpturen speelt of die zijn Calder Circus voorstelt. Pierre en Vera Székely schikken hun keramiek op een tafel. De handen van Valentine Schlegel modelleren klei. Germaine Richier aanschouwt een van haar werken. Handelingen die het werk van kunst laten zien. Varda heeft ook de werken van deze kunstenaars op beeld vastgelegd en opnieuw heeft ze daarbij de interne beweging gevat.
Een derde aspect van deze beelden heeft te maken met de enscenering – twee sculpturen van Germaine Richier die met elkaar in dialoog lijken te zijn, het gezicht van Valentine Schlegel dat een holte in een van haar werken vult, bloemen die in vazen staan, sigarettenpeuken die in een asbak van aardewerk uitgedrukt zijn. De assemblages van sculpturen en objecten spelen met de regels van de dode natuur. Maar de kadreringen verwijzen steeds naar Varda’s films en de herinnering die we hebben van deze films doen denken aan de foto’s.
‘Wanneer je je een film herinnert, herinner je je geen bewegingen, maar wel bepaalde scènes, net als foto’s. Wat zich op de grens tussen deze twee bevindt, fascineert me: op welk moment zet een foto zichzelf in beweging om film te worden en hoe zet je dingen vast in film’, zei ze zelf. Meermaals gebruikte Varda ook fotografie in haar films. In 1963 werd haar film Salut les Cubains met een animatiecamera gerealiseerd. Haar montage was zo nauwgezet dat je als toeschouwer vergat dat je stilstaande beelden aan het bekijken was.
In Le petit soldat, liet Godard zijn personage zeggen: ‘Fotografie is de waarheid. En cinema toont vierentwintig keer de waarheid per seconde.’ Die intrinsieke band tussen fotografie en cinema is zowel te vinden in Varda’s fotografische als filmische werk. De tentoonstelling geeft een treffend voorbeeld met een film gerealiseerd met foto’s van Calder en zijn sculpturen gemaakt in 2017. Volgens die visie verbeter of vervolledig je Godard’s uitspraak: cinema is vierentwintig keer poëzie per seconde.
De tentoonstelling herinnert ons niet alleen aan de nauwe banden tussen cinema en fotografie, als twee analoge vormen om de werkelijkheid vast te leggen, maar ook aan de scherpte en charme van Varda’s blik: net zoals in haar films vind je hier fruit, bloemen en kinderen. Een genoegen.
