In Micheline Szwajcer Gallery zijn recente sculpturen van Ann Veronica Janssens (1965, Folkestone) te zien. Alle werken zijn in glas, waardoor dit een unieke gelegenheid biedt om te bekijken hoe Janssens zich op één enkel materiaal richt, om het vervolgens om te vormen tot iets even wonderbaarlijks als onbekends. Net als in haar grotere multimedia-installaties, dient dat ene materiaal als uitgangspunt voor een diepgaand onderzoek naar de eigenschappen van materie en de aard van de waarneming. Wat uit dat onderzoek voortkomt is telkens weer een met plezier doordrongen, zintuiglijke openbaring, en in dit geval een betoverende alchemie van licht en volume.
Naast het centraalstellen van glas als materie en concept, vallen nog twee dingen op: ten eerste staan alle sculpturen op de grond (op één na, in een aparte ruimte), zonder kader, sokkel of statief. Alles wat met de ruimte zelf te maken heeft is gericht op een effect van neutraliteit, zuiverheid, ja zelfs zintuigelijke ontbering. Ten tweede zijn de sculpturen van een uitgesproken menselijke schaal. Met hun benaderbare volumen vullen ze de sobere witte galerieruimte behaaglijk op.
Glas verschijnt hier als een dubbelzinnig en polyvalent materiaal. Het absorbeert, reflecteert, breekt en verzwelgt het licht dat vanuit een vierkante reep op het plafond diffuus de ruimte doordringt. Frisson bleu en frisson rose, twee glasplaten, bestaande uit lagen van gehamerd glas, diachrone PVC en floatglas, zijn golven van vluchtige kleuroppervlakten die veranderen naargelang de plaats waar je staat. Het sensuele paar glass rolls, zorgvuldig door de ruimte verstrooid, zweeft tussen vast en vloeibaar, en lijkt alsof ze elk moment zachter kan worden en kan oplossen. De indruk van beweging in stilstand wordt nog versterkt door hun vorm – ze zouden net zo goed weg kunnen rollen.
In tegenstelling tot Janssens' beroemde lichtinstallaties, die naar een opheffing van lichamelijke grenzen streven, houden deze sculpturen juist de afstand tussen object en toeschouwer in stand. In plaats van ontbinding en oplossing gaat het hier veel meer om het creëren van spanningsvelden en intensiteiten – het ontvouwen van het relatiekader object-lichaam-licht.
Het maakt een spel met vorm, fysieke dimensionaliteit en proportie mogelijk. De objecten hebben hun eigen eigenaardige volumen, bij nadere beschouwing onthullen ze een onverklaarbare diepte of het mysterie van hun vluchtigheid. Kleine portalen, die je van veraf en dichtbij, vanuit alle mogelijke hoeken en perspectieven kan beschouwen. Het plezier ligt dan juist in het toenaderen en zich terugtrekken; het is telkens de toeschouwer die door de bewegingen van zijn lichaam en zijn blik, door het licht die van hem weerkaatst de materie activeert.
Janssens is al lang bezig met het 'destabiliseren van het begrip materialiteit' (tentoonstellingsbrochure). In de jaren 80 begon ze te experimenteren met plaatsgebonden, minimalistische installaties die architecturale elementen met een conceptuele laag combineerden. Deze ‘super spaces’, zoals zij ze noemde, speelden met begrippen als 'binnen' en 'buiten', privé en openbaar. Ze fungeerden vaak als schakels of deuren tussen verschillende sferen of stadsdelen, of scheidden openbare ruimten (zoals Tunnel, uit 1999), waardoor telkens nieuwe tussenruimten ontstonden.
Toen Janssens in 1999 samen met Michel François op de Biënnale van Venetië België vertegenwoordigde, betekende dat een keerpunt. Ze zette haar experimenten met de manipulatie van licht en kleur voort, op een steeds grotere schaal. Ze vertoonde ook een groeiende preoccupatie met 'het onzichtbare zichtbaar te maken'. Op dat punt, meer dan tevoren, is de ‘feitelijke waarneming van ruimte en tijd het medium geworden’, aldus Matthieu Poirier [1].
De glassculpturen laten een andere kant van Janssens zien. Hier worden ruimte (en tijd) eerder gecontroleerd, om een spel van relaties, van resonanties te laten ontstaan. De sculpturen elimineren het lichaam niet, ze laten het niet exploderen, maar nodigen je uit om dichtbij te komen, om te voelen hoe de vaste massa van je eigen lichaam zich tot hun wonderlijke volumen verhoudt. De abstracte binnenruimtes van de objecten vormen een boeiend contrast met de zorgvuldig gecontroleerde fysieke ruimte van de galerie.
Niet voor niets wordt Janssens werk vaak geassocieerd met de Light and Space kunstenaars van de jaren 60, die er een punt van maakten om de kracht van geavanceerde technologie die uit de laboratoria van de ruimtevaartindustrie vloeide in te zetten voor hun materiaal-experimentele installaties. Net als zij houdt Janssens zich vooral bezig met de materiële wereld en haar ongeziene fenomenen – de excessen en onvoorspelbaarheid van materie in beweging. Bij Micheline Szwajcer is dat op een exemplarische wijze te zien.
Als een soort van ‘monografie’ over een materiaal dat integraal in haar oeuvre staat, als een geconcentreerde dosis Ann Veronica Janssens, is deze expo dan ook een mooie inleiding tot de komende dubbeltentoonstelling van Janssens' werk in de Collection Lambert (Avignon) en de Fondation CAB (Saint-Paul-de-Vence), allebei samengesteld door Stéphane Ibars.
- Matthieu Poirier, ‘Fleeting Elements’ in Ann Veronica Janssens – Hot Pink Turquoise (Louisiana Museum of Modern Art, 2020), 33.