Ayesha Hameed, Ane Graff en Nokukhanya Langa in Melly

De kunstenaar, schrijver en docent Ayesha Hameed doet onder de noemer Black Atlantis al jarenlang onderzoek naar historische en eigentijdse migratie via de Atlantische Oceaan. De drie installaties in deze tentoonstelling maken deel uit van een nieuw project Bruine Atlantis, waarbij de aandacht uitgaat naar de Indische Oceaan. Beide projecten hebben gemeen dat ze de diaspora, de verspreiding van mensen dus, door koloniale overheersing als onderwerp hebben.

Dat moet haast over slaventransport per schip gaan. Maar nee, haar nieuwe werk, I Sing of the Sea, I am Mermaid of the trees (2021/2022), gaat over de telegraafkabel die Groot-Brittannië vanaf 1870 met de toenmalige kolonie India verbond. Een van de redenen van de aanleg van die communicatielijn was een opstand tegen de Oost-Indische Compagnie die op 10 mei 1857 uitbrak, waarvan bestuurders van het empire pas zes weken later op de hoogte waren. De kabel was kortom een manier om de overzeese gebieden efficiënter te controleren en aan te sturen.

Destijds was de verwondering over de aanleg van deze Red Sea Line groot, wat bijvoorbeeld blijkt uit de literatuur. In Jules Verne's Twintigduizend mijlen onder zee (verschenen in 1870) neemt de bemanning van een duikboot een kijkje bij de Trans-Atlantische telegraafkabel, die eerder Europa al met Noord-Amerika verbond. De fascinatie voor de diepzee is vandaag niet verdwenen, je zou zelfs kunnen spreken van een opleving van water-kunst. Die aandacht past binnen een posthumanistisch denkkader, waarbij de relatie tussen het menselijk leven en water wordt benadrukt en in wat meer sombere gevallen hoe waterlichamen totaal onverschillig staat tegenover mensen, ongeacht de zeespiegelstijging die de laatste veroorzaakt.

De onpeilbare diepten en onmeetbare grootte van de oceanen bieden in hedendaagse artistieke praktijken ook ruimte om voorbij feitelijke kennis naar een niet-bewust denken te schakelen. Het gevoel speelt daarbij een grote rol. Bij de genoemde installatie van Hameed is dat vooral merkbaar bij de 35 minuten durende soundscape. De vervormde stemmen hebben iets dromerigs. En hoewel er soms mooie zinsneden blijven hangen, waarin bijvoorbeeld de telegraafkabel wordt voorgesteld als een verstikkende navelstreng om de aarde, lopen de stemmen vaak niet synchroon, wat de verstaanbaarheid in de weg zit. Er lijkt iets te veel te zijn vertrouwd op de overdracht door middel van een impressie, want hoewel je aan alles voelt dat aan de werken grondig onderzoek is voorafgegaan, word je als toeschouwer niet altijd meegenomen in het gepresenteerde verhaal.

Even verderop heeft de presentatie De wond in zijn verstrengelingen van Ane Graff iets griezeligs: zij vestigt de aandacht op stoffen die doorgaans onzichtbaar zijn maar wel grote invloed kunnen hebben. Die indruk wordt versterkt doordat de tafels op het eerste gezicht uitgesproken mooi zijn: het zijn Britse koloniale meubels gegoten in doorzichtig epoxyhars, die ondanks dat ze uit de 17e of 18e eeuw komen er erg modern uitzien, alsof Philippe Starck opdracht kreeg een stijlkamer te moderniseren.

Op elke tafel is vervolgens een glazen stolp geïntegreerd, met daaronder een glas vol gehard rood spul. Dat spul zijn stoffen waar we dadelijk mee in aanraking kunnen komen maar die voor het menselijk lichaam zeer schadelijk zijn. Wat ze aanrichten staat op de wandborden beschreven: depressie, anorexia en angststoornissen.

Wat opvalt is dat het allemaal mentale aandoeningen zijn die de cocktails van Graff opleveren. De kern van deze eerste solotentoonstelling van de in Noorwegen werkende Graff is dan ook dat het onderscheid tussen het materiële en het mentale niet scherp te trekken is. Niet in de laatste plaats omdat het materiële, zoals de stoffen in de cocktailglazen, vaak onmerkbaar doordringt tot het lichaam en de hersenen. Die hypothese onderzoekt de kunstenaar verder in een werk met de ondertitel The Heart Brain Pain (2022), waarvoor het vertrekpunt Graffs fascinatie voor de bewering dat het hart stofjes kan uitscheiden die de sensatie van pijn kunnen reguleren was. Hoe dat precies zit, blijkt niet duidelijk uit de aangeboden teksten – en dat geeft niet echt: dit werk moet het hebben van een aorta uitgevoerd in glas waar de splinters aan het eind van het bloedvat een akelig beklemmend gevoel opleveren.

Een neerwaartse spiraal is een gespannen veer van Nokukhanya Langa is de derde solo bij Melly. De HISK-alumna schildert in een psychedelische stijl, de verlooptinten op haar schilderijen putten uit het hele kleurenspectrum, de gekozen vorm is die van de spiraal. Op de grond liggen duizenden reepjes papier met daarop teksten die vaker op niets dan op iets slaan (‘Sick of the crazy at your holiday dinners’, lees ik; ‘Stay soft, crybaby’ spreekt dan weer tot de verbeelding). Het is veel en het is vreemd, toch is het aardige dat het allemaal consequent is doorgevoerd, want ook op de muren zijn afbeeldingen en vooral pijlen aangebracht, je gaat er ook nog door geloven dat in de kleine ruimte waar haar werk hangt alles inderdaad met alles is verbonden. Tussen de drie tentoonstellingen op deze etage van Melly is geen thematisch verband, toch is het niet vreemd dat de flarden van gedachten die Langa maakte, het midden vormt van de drie presentaties.