Wat gebeurt er als een Brusselse pionier in coworking spaces aan de toonaangevende designgalerie Maniera carte blanche geeft om het interieur van haar reusachtige vlaggenschip uit te denken en daarbij een gepast antwoord te formuleren op deze om verandering schreeuwende tijden? Het zopas onthulde resultaat is een al even hybride als fascinerend je ne sais quoi, dat het midden houdt tussen een kantoor en een artistieke playground, en nu één van de highlights is van het Brussels Design September festival – dat ook zelf fraai illustreert hoezeer de Covid-pandemie in de designwereld alle waarden van de ene op de andere dag overhoop heeft gehaald en velen een stroomstoot vol nieuwe energie en inzichten heeft meegegeven.
Gegroeid uit private en commerciële belangen, stond Design September in zijn vijftienjarig bestaan hoegenaamd niet bekend vanwege een gedurfde, maatschappijkritische aanpak. Laat staan dat het kwaliteit als een doorslaggevend criterium hanteerde. Daar kwam nu echter met deze editie verandering in. Toegegeven: hoewel sterkhouders van weleer, zoals de Brussels Design Market en de Vintage Route, ietwat naar de achtergrond gedrongen lijken, bepalen ze in ongewijzigde vorm nog grotendeels een programma waarin het haast als vanouds zoeken blijft naar wat het kaf van het koren scheidt. Bezoekers van het ‘Regionale bureau’ van de Poolse Łódzkie-regio in Brussel krijgen bijvoorbeeld tot hun verbijstering een demonstratie van huishoudelijk ‘papierknippen’ geserveerd, waardoor men in één klap een halve eeuw in de tijd wordt terug geslingerd. Maar in tal van andere van de meer dan honderd deelnemende projecten wordt men ook geconfronteerd met een aarzelend begin van een zoektocht naar sociaal meer verantwoorde vormen van design, die de organisatoren zowaar ook tot thema van deze editie uitgeroepen hebben, met de nadruk op interactief- en eco-design, of design thinking.
Coca-cola
Met name het prefix co, en begrippen als co-working, co-living, co-creatie of collaborative design, kleuren na de lockdown en quarantaine het programma, waarin collectieven de sterallures en individuele spelers verdrongen hebben. Het feit dat Silversquare, een hoofdrolspeler op de Brusselse markt van coworking spaces, ook hoofdsponsor is van het festival, is daar natuurlijk niet vreemd aan. Silversquare, dat in 2008 opgericht werd door Alexandre Ponchon en Alex Kuborn, en intussen acht coworkingspaces beheert in Brussel, Zaventem en Luxemburg, met een totale oppervlakte van 32.700 m, onderscheidt zich van de concurrentie doordat het vier jaar terug voor een radicaal nieuwe aanpak opteerde. Het zwoer – dixit Kuborn – de in de sector heersende ‘CocaCola strategie’ af door bij de inrichting vrij spel te geven aan steeds wisselende architecten en ontwerpers met een eigenzinnige signatuur.
Shell
Het meest uitgesproken is dit bij Silversquare Central het geval, dat afgelopen zomer in het voormalige Shell-hoofdkwartier geopend werd. Een monumentaal vroeg-modernistisch art-deco gebouw dat in de jaren ’30 pal achter en bovenop het Centraal Station en naast de Ravenstein gaanderij opgetrokken werd. Een ontwerp van Alexis Dumont en Marcel Van Goethem, die in Brussel ook de befaamde Citroën-garage – waar vandaag Kanal gevestigd is – tekenden. Silversquare deed voor de herinrichting van de nagenoeg tienduizend vierkante meter op het gelijkvloers en de eerste verdieping een beroep op galerie Maniera, gespecialiseerd in experimenteel meubilair ontworpen door architecten en kunstenaars, die eigenzinnig blijven vasthouden aan een heel individuele manier-van-doen en taal, wat meteen ook de naam van de galerie verklaart.
Powerhouse
“Ook het kantoorleven heeft onder invloed van recente gebeurtenissen drastische wijzigingen ondergaan, waarbij een mix van traditionele kantoren, thuiswerken en coworking voorop komt te staan”, aldus Alexandre Ponchon. “Central wordt nog meer dan onze vorige projecten een powerhouse waar deze kantooroplossingen met elkaar gecombineerd worden, en wordt meteen ook ons vlaggenschip.” Omdat Amaryllis Jacobs en Kwinten Lavigne van Maniera niet zelf als architecten wilden optreden maar als curatoren, nodigden ze het Gentse bureau voor binnenhuisarchitectuur Doorzon uit om een algemene layout te ontwerpen, en het Italiaans-Belgische duo Ambra Fabi en Giovanni Piovene van Piovenefabi, gevestigd in Milaan en Brussel, om het café-restaurant voor hun rekening te nemen. Daarnaast werden in de eerste plaats de Zwitserse textielontwerper Christoph Hefti, maar ook kunstenaars als Stéphane Barbier Bouvet, en Richard Venlet, vermaarde architecten als Jo Tailleu, Jan De Vylder en Inge Vinck, en jonge architectuurbureaus als Studio Verter, FELT, en Maxime Prananto, en natuurlijk Doorzon en Piovenefabi zelf, aan het werk gezet om meubilair te ontwerpen. “Eén van de voordelen aan dit project is daarbij dat het ons in staat stelde om te werken met een aantal jonge ontwerpers waarmee we nog niet in zee waren gegaan, omdat ze toch altijd een zeker risico met zich meebrengen”, zegt Amarylis Jacobs. “En ook dat heeft ons ertoe gebracht om na veel twijfelen toch op de vraag in te gaan.”
Stupid
Want uiteraard waren aan dit project naast de budgettaire risico’s ook andere risico’s verbonden. Niet alleen zouden al die hoogst individuele vormentalen met het oog op het geheel op elkaar moeten worden afgestemd, maar de artistieke vrijheid moest ook aan de functionele eisen van de toekomstige gebruikers worden gekoppeld, voor wie elke stoel vaak gewoon een stoel is, en die nog nooit van de kunstenaars hadden gehoord. En, last but not least, moesten de meubelstukken elk op zich en allen tezamen de creativiteit van die vaak nietsvermoedende gebruikers stimuleren, en als een katalysator voor nieuwe en nog ongekende vormen van coworking fungeren. Het resultaat is een wel heel bijzondere vorm van co-creatie en collaborative design van geboren individualisten waarbij het volstrekt unieke interieur meebepaald wordt door niet minder dan 37 nieuwe ontwerpen, van sofa’s, werktafels, en tapijten, en de Stupid Bendings-lichtarmaturen van Barbier Bouvet, tot de cirkelvormige alkoven en isolatiecellen van Doorzon, die door hun vele rondingen in het interieur weerspiegelen, en waarin men zich kan terugtrekken om te vergaderen of te werken.
Museaal
Voor Christoph Hefti bijvoorbeeld was dit voor het eerst een kans om zijn tapijten op industriële schaal te produceren. Het bestaande interieur werd tot een welhaast museale casco-staat ontmanteld. “Prachtige oude elementen zoals vloeren in travertijn of de cirkelvormige wanden werden behouden”, zegt Amaryllis Jacobs, “maar latere toevoegingen door bedrijven die er hun intrek hadden genomen gingen onverbiddelijk weg”. Ensembles van het speciaal voor het project gecreëerde en sculpturale meubilair puncteren als eilandjes de weidse ruimte, wat niet alleen het museale effect nog versterkt, maar ook de afstandsregels in gedachten brengt die sinds de Covid-pandemie tot norm zijn verheven. Kunst, co-working, en crisis hebben zo van Silversquare Central een wel heel nieuwsoortig platform voor het kantoorleven gemaakt. En een project dat als geen ander ook de opstanding uit de doden van het Design September festival illustreert. Nu nog kijken of ook de gebruikers dat appreciëren, en of het meubilair het overleeft.
Kanal
Aan interesse lijkt het Silversquare Central, dat ruim 5.700 m² multifunctionele werkplek voorziet voor maar liefst 650 ondernemers, alvast niet te ontbreken: reeds 65% van de beschikbare private kantoren werd verhuurd. En de pandemie kon de ambities niet temperen. “Onze ambitie om binnen enkele jaren een sterk netwerk te hebben in heel België is groter dan ooit”, zegt Axel Kuborn. “Begin 2022 openen we Silversquare Kanal, in de Brusselse Noordwijk, en dan zijn Luik, Antwerpen en Louvain-La-Neuve aan de beurt.” Benieuwd of – en hoe – de groep daarbij ook in de toekomst dit experiment zal doorzetten om het begrip co-working ook in het maakproces van een gecureerde kantoorruimte te integreren, in plaats van het in de handen van één enkele ontwerper te leggen.
