Een tijger in het museum, wandelende takken en meer opgezette dieren, militaire camouflage, mode, historische abstracte of semi-abstracte schilderkunst en ook hedendaagse kunst. In FeliXart nog wel, het museum van Felix De Boeck dat wat verdoken ligt in de periferie van Brussel. Het thema is grondig aangepakt en vertrekt van de schilder en natuurwetenschapper Abbott Handerson Thayer, ‘de vader van de camouflage’ wiens onderzoek nooit in België is getoond. Noem het gerust een ongezien totaalpakket.
Relaties tussen het dierenrijk, militaire camouflage en kunst zijn niet onbekend. Alleen werden die nooit samen tentoongesteld, niet in België en niet in het buitenland. Zeker niet op deze manier. Camouflage: Art - Nature - War is een goedgevulde tentoonstelling vol verbanden. Veel formele verwantschappen, en liefhebbers van hedendaagse kunst blijven hierdoor wat op hun honger. Maar er is genoeg om aan te stippen dat camouflage een maatschappelijk relevant thema is. Temeer omdat surveillance, privacy en helaas ook oorlogen wereldwijd actueel zijn.
Ter plekke realiseerde Lieven Segers de nieuwe muurschildering a penguin, a panda and two zebras walk into a bar … Een knipoog naar Bar Oppenheimer van Tobias Rehberger met verwarrende patronen? De flitsende zwart-witpatronen zijn een versie van ‘razzle dazzle’ of ‘dazzle painting’, zoals op oorlogsschepen: een vorm van gezichtsbedrog en misleiding, merkwaardig genoeg door op te vallen. Op en bij de muurschildering zijn twee zebra’s te zien, op-art van Vasarely en Walter Leblanc, foto’s van avant-gardedanseres Akarova in ‘razzle dazzle’-tenue.
Een origineel ensemble in elk geval. En dat in het museum van de schilder Felix De Boeck, die een korte periode bij de pioniers van de abstractie in België hoorde. Vandaar dat het museum een van de eerste expertisecentra werd waar Belgische abstractie en avant-garde worden onderzocht en afgestoft. Die schilderkunst stak het vuur aan de lont van de tentoonstelling. De aanzet was dus niet alleen de gecamoufleerde kip van Felix De Boeck, een schilderij van zijn boomgaard met een kip die verdwijnt in de kleurvlekken.
De originaliteit zit ‘m voor een groot stuk in het vertrekpunt: een schilderij van een pauw die opgaat in gebladerte, een tekening van schepen beschilderd in vijf kleuren, een diorama met soldaten van papier, twee fotootjes van een lichtexperiment waarbij een man quasi onzichtbaar wordt en meer onderzoek van de Amerikaan Abbott Handerson Thayer. Hoe werkt camouflage bij de wilde eend of de tijger? In 1909 publiceerde hij samen met zijn zoon een standaardwerk met ‘laws of disguise through color and pattern’. Thayer zei dat zijn theorie alleen maar kon ontstaan omdat hij schilder was. En nee, hij was geen kubist of zo, hij schilderde geïdealiseerde vrouwenportretten. Tegelijk werd hij ‘de vader van de camouflage’, die meehielp met militaire toepassingen.
Denkpistes
Omgekeerde schaduwwerking wordt nog altijd de wet van Thayer genoemd. Het slaat op dieren die onderaan wit zijn en bovenaan donker. Het tweede type van dierlijke camouflage is ‘background matching’, overeenstemmen met de achtergrond. Het derde type is het ontregelend motief: contrasterende motieven zoals die van tijgers en zebra’s waardoor een vorm anders wordt waargenomen omdat de continuïteit van de omtrekken is verstoord. Het zijn drie hoofdlijnen in de tentoonstelling. Het boek van Thayer verscheen in de tijd dat abstracte kunst ontstond. Opeens ga je met andere ogen kijken naar schilderijen van Victor Servranckx of Joseph Lagasse en picturaal vuurwerk van Jules Schmalzigaug. Of ze bewust bezig waren met camouflage valt te bezien. Met vormvervaging, dat wel.
Wat verderop draait de film Shoulder Arms van Charlie Chaplin bij militair camouflagemateriaal, en zo lijkt een namaakboom bijna een Monty-Pythonachtig rekwisiet. Uiteindelijk worden een pak denkpistes uitgezet door van alles en nog wat aan te slepen: documenten en boeken, militaire camouflagestrategieën, iets van Magritte en Hans Bellmer, Aboriginalkunst, schilderkunst van Fred Bervoets, Pjeroo Roobjee, Gery De Smet, een heerlijke fotoreeks van Ria Paquée als Madame, een video van de opkomende Adam Harvey die gezichtsherkenningssystemen ondermijnt en ermee door kan als kunstwerk.
Simon Menner doet stilstaan door onaangeroerde foto’s uit het Stasi-archief te tonen, redelijk hilarische beelden van geheime agenten in vermomming. Opgaan in de samenleving, dat deden ze om de samenleving te controleren. Dezelfde reeks zit nu eveneens in Artists & Agents - Performance art and Secret Services in HMKV in Dortmund, en dat thema sijpelt een beetje binnen in deze tentoonstelling. Niets van Warhols beroemde Camouflage-reeks en geen camouflagestrategieën van pakweg Jef Geys. De subversieve kracht van camouflage in de kunst is niet uitgediept, maar kom. Het museum startte wel een heus camouflageonderzoek op. En maakte een tentoonstelling die interessant is voor jong en oud.