Op donderdagavond 5 maart opende Gommaar Gilliams (1982) een tentoonstelling bij De Buck Gallery in New York, op de zaterdagmiddag nadien bij Gallery Sofie Van de Velde in Antwerpen. De twee tentoonstellingen Always Been Told (in New York) en In the Ballpark (in Antwerpen) vertellen aparte verhalen, maar borduren verder op motieven die hij al langer verkent.
Toen Gommaar Gilliams in 2016 afstudeerde als master in de schilderkunst nam zijn carrière als kunstenaar vrij snel een internationale vlucht, nadat hij door zijn mentor Koen van den Broek geïntroduceerd werd bij De Buck Gallery in New York. “In maart 2018 kreeg ik er mijn eerste solotentoonstelling. Ongeveer tegelijk begon ik samen te werken met Sofie Van de Velde. Beide galeries zijn zeer belangrijk voor mijn ontwikkeling. Ze werken allebei naar een groter verhaal toe met mij, en verdedigen een sterk geloof in mijn oeuvre.”
“De nieuwe werken gaan verder op reeksen die ik maakte in The Cabin, een kunstenaarsresidentie in Los Angeles, waar ik in 2019 verbleef. Je zou misschien kunnen zeggen dat de reeks in Antwerpen melancholischer van aard is, en die in New York wulpser, verleidelijker. Maar eigenlijk hebben ze dezelfde fundamenten.”
“De titel Always Been Told alludeert op het tijdloze aspect in mijn werk. Ik maak gebruik van kunsthistorische motieven en referenties en probeer mijn werk een universeel karakter te geven.” Maar In the Ballpark – een Engelse uitdrukking die ‘bij benadering’ betekent – gaat over een onverzadigbaar verlangen naar het perfecte. “Het roept ook associaties op met spelen. De schilderkunst is mijn speeltuin, maar dat ideale kan ik slechts bij benadering verwezenlijken.”
Haptisch
Gilliams maakt grote schilderijen, met intense kleuren en gelaagde texturen. Ze bestaan deels uit aan elkaar genaaide, voor- en achteraf beschilderde stukken textiel over het doek heen. De stukken stof worden geprepareerd wanneer ze tegen een muur hangen. Hierdoor komt soms wat verf van de muur in het natte textiel terecht. “Dit soort imperfecties geeft het geheel textuur. Ik werk heel nauwkeurig, maar die imperfecties zijn cruciaal: wanneer iets perfect is, is ook het verlangen weg.”
De textielgedeeltes zijn op een grove, maar precieze manier aan elkaar genaaid. Doorheen de jaren is het naaien, dat doorgaans geassocieerd wordt met toegepaste kunst, een grotere rol gaan spelen. “Het materiële en het tactiele zijn altijd erg belangrijk geweest. Het schilderij mag aangenaam voelen. Ik noem mijn werk graag haptisch: je wil het aanraken, erin stappen.” De naaitechniek maakt het werk ook persoonlijk van zijn kant: de ambacht en het geduld zijn beter voelbaar dan louter in de verf.
Naast ‘gewone’ schilderijen begon Gilliams al vrij vroeg ook wandtapijten te maken. Die evolueerden in een later stadium in ‘blankets’. “Deze schilderkunstige evolutie leidde tot de huidige kruisingen tussen textielwerken en schilderijen. Ik wil de afstand tussen de kijker en het werk verkleinen. Het gaat me om een innerlijke wereld, iets wat heel dicht bij de beschouwer staat en je op een persoonlijke manier raakt. Niet alleen wil je de stoffen graag aanraken, in gedachten kunnen ze als een deken om je heen liggen, bescherming bieden.”
Idyllische tuin
Slechts enkele schetsmatige figuren zijn herkenbaar. Zijn penseelvoering is abstract en expressief. Kunsthistorische referenties en symbolen zijn veelvuldig aanwezig. Sterren, regenbogen, bomen en vogels hebben altijd een belangrijke rol gespeeld. “In deze nieuwe reeksen zet ik de figuur van de zwaan op de voorgrond. Ik denk dan aan het Zwanenmeer, aan de Griekse mythe van Leda, aan een symbool voor elegantie. Op die manieren is het universeel herkenbaar. Maar het is ook een ambigue figuur: een zwaan is best een gemeen beestje.”
Net als alle andere symboliek in zijn werk, straalt de zwaan onschuld, schoonheid en puurheid uit. Het klassieke ballet Het Zwanenmeer spreekt al eeuwen tot de romantische verbeelding. Het is slechts één uiting van het Arcadia waar Gilliams naar op zoek gaat. “Arcadia, de utopische, idyllische tuin is een rode draad doorheen mijn oeuvre. Enerzijds is het een ideale wereld, die perfecte fantasie om naar te verlangen. Wat het anderzijds zo verleidelijk maakt, is de familiariteit: iedereen herkent dit verlangen, het is universeel.”
Het gebeurt zelden, maar hier en daar is toch een menselijke gedaante zichtbaar. Zich verschuilend achter de bomen, badend in een meer of duikend in een zwembad van kleur. “Ik ben geïnspireerd door baders als eeuwenoud motief doorheen de kunstgeschiedenis. Het is een romantisch beeld.” Zijn tijdloze beeldtaal oogt naïef, maar is ook stuitend hedendaags. Zijn allegorie van het ideale leven is een verfrissende ontsnapping uit een wereld in crisis.
Communicatie
Enkele van Gilliams’ motieven, zoals regenbogen of vogels, hebben een quasi-kinderlijke uitstraling. “Het verlangen naar een idyllische omgeving brengt je ook terug naar het kind zijn. Een eenvoudigere periode. Het speelse is belangrijk, maar ik ben geen homo ludens. Ik neem mijn taak als schilder erg serieus.” Het gaat hem wellicht eerder om een open manier van denken, een onbevangen blik. Dat zijn werk het in de Verenigde Staten goed doet, zou niet mogen verbazen. Los van het textiel leunt de uitvoering van zijn werk, met grote gebaren en weeldering aangebrachte lagen, sterk aan bij het abstract expressionisme.
“De kunstenaar die ik het meest bewonder, is Cy Twombly. Hij is echt ‘one of the greatest’. Zijn kunst doet me vaak huilen van ontroering.” Net als in het werk van Twombly (1928-2011) is communicatie een belangrijke leidraad voor Gilliams. De Amerikaanse kunstenaar gebruikte vaak losse woorden, zinnen, letters, of op schrift gelijkende gestes.
“Het schilderen is mijn manier van communiceren,” zegt Gilliams. “Het is een heel individuele activiteit, waar ik me graag alleen in verdiep. Toch wil ik er anderen mee raken en vervoeren. Ik tracht met mijn werken het onuitspreekbare te benaderen. I rely upon our memory: ik doe beroep op ons bewust en onbewust collectief geheugen om de symboliek te lezen.”
Gilliams slaat een belangrijke brug tussen handwerk en schilderkunst, die de afstand tussen beschouwer en werk verkleint. Hij stapelt quasi-figuratieve symbolen en associaties in een abstract geheel. Tegelijk deconstrueert hij die symbolen ook: in zijn Arcadia hoeven ze hun beladen betekenissen niet mee te nemen. Ze zijn in principe geabstraheerd tot hun – schijnbaar naïeve – essentie en krijgen enkel interpretaties aangereikt in dialoog met de kijker.