Er zijn tentoonstellingen die tonen, en er zijn tentoonstellingen die ont-tonen. Ze wijzen op wederzijdse beïnvloeding, samenwerking, uitwisseling, confrontatie en het slopen van grenzen. Daar staat de tentoonstelling Eurazië – een landschap van veranderlijkheid voor, nu te zien in het M HKA in Antwerpen.
Eurazië is gecureerd door Nav Haq en Joanna Zielińska, die elk op hun manier het expositiebeleid in het M HKA gaan kleuren, nu directeur Bart De Baere zich vooral gaat bezighouden met het nieuwe, op te trekken gebouw op de site van het te slopen Antwerpse Hof van Beroep, aan de Waalse Kaai. In de begeleidende tentoonstellingsgids klinkt het zo:
‘Eurazië – een landschap van veranderlijkheid wil vernieuwende praktijken en uitwisselingen in kaart brengen, die de pluraliteit van culturen, samenwerkingsverbanden en opvattingen over Eurazië, met al zijn vernieuwingen en wrijvingen, weerspiegelen. De tentoonstelling wil, geïnspireerd door de artistieke verbeelding van de kunstenaars, Eurazië beschouwen als een landschap van veranderlijkheid.’
Eurazië, dat is het dubbelcontinent met drie vierde van de wereldbevolking (vooral Aziaten natuurlijk), waarbij de onderlinge stroom van uitwisselingen sinds de Oudheid gezorgd heeft voor een diffuse en hybride kunstuiting, waar geen grenzen meer tussen te trekken vallen. Het M HKA speelde daar zijn bescheiden, maar onmiskenbare rol in: de eigen collectie bevat nogal wat ‘Eurazische’ werken, gaande van de oude Sovjetrepublieken over het Midden-Oosten naar het Azië van China, India en aanverwanten, waardoor Europa beïnvloedde en beïnvloed werd.
Eurazië – een landschap van veranderlijkheid is niet zomaar een snel behapbare tentoonstelling, waar je in een uurtje doorloopt. Wellicht daarom ontsnapt ze aan de aandacht van de grotere media. Je moet echt met een fris hoofd door de tentoonstelling lopen, je aandacht erbij houden en de teksten in de begeleidende gids lezen. Want niet alles wordt met één oogopslag duidelijk.
Enkele ad random-voorbeelden. Van de Indische kunstenaar C.K. Rajan zijn collages te zien, bestaande uit foto’s uit kranten en tijdschriften die associatief samengebracht werden. Zijn werk werd eerder getoond op de iconische M HKA-expo Santhal Family: Positions Around an Indian Sculpture uit 2008. De associatie tussen reclame- en gewelddadige beelden, tussen rijkdom en armoede, kun je begrijpen als een verwijzing naar de discrepantie tussen de verschillende manieren van beeldinterpretatie.
Nog een mooi voorbeeld is Kazachstan. Blue Period (2002) van Elena Vorobyeva en Viktor Vorobyev: beiden reisden door Kazachstan na de implosie van de USSR en zagen hoe het rood uit de Sovjet-periode vervangen werd door de kleur blauw, die ook in de vlag van het onafhankelijke Kazachstan zou opduiken. Afscheid van een beladen verleden.
De Nederlandse Femmy Otten laat zich niet alleen inspireren door Europese, maar ook Aziatische tradities, wat te merken is aan haar hout- en muursculpturen waarin vruchtbaarheidssymbolen verwerkt zitten, afkomstig uit zovele culturen. Er is ook werk te zien van Belgische kunstenaars als Ives Maes, Michèle Mattyn en Ria Pacquée, altijd geïnspireerd door Eurazia: Ives Maes maakte Sovjet Stereographs, view-masterachtige beelden van gebouwen die op een reusachtig expoterrein in Moskou de macht en pracht van het Sovjet-tijdperk moesten illustreren. Michèle Matyn maakte beelden van de impressies die ze opdeed tijdens een reis in het Kaukasische Noord-Ossetië. En Ria Pacquée filmde de hoofddeksels van mensen die ze tijdens haar vele reizen ontmoette in evenveel culturen.
Er wordt ook veel textiel getoond in Eurazië – een landschap van veranderlijkheid, want niet voor niets was er de Zijderoute, waarin zovele producten over de eeuwen heen getransporteerd werden en die nu opnieuw politiek geactualiseerd wordt. Ook veel landkaarten in deze expo, waar diverse kunstenaars zich lieten inspireren door de meta-realiteit: wat er vandaag is had geheel anders kunnen zijn. Het Amsterdamse collectief Metahaven toont bijvoorbeeld Eurazia (Questions on Happiness), een landkaart met fictieve territoria zoals Sea of Borders. Ook Alighiero Boetti toont een van zijn bekende Mappa, zoals Qiu Zhijie zijn omvangrijke Map of China-Arab Relations tekende.
Alles heeft in deze tentoonstelling te maken met alles. Zo zie je hoe Joseph Beuys (die als een van de eersten de term Eurasia gebruikte) over alle grenzen heen samenwerkte met Nam June Paik, beiden respectievelijke Europese en Aziatische rotsen in het ontstaan van de hedendaagse kunst. En deze tentoonstelling scherpt je honger aan. Fascinerend vond ik bijvoorbeeld de droogrekken met ondergoed van het Iraans-Russisch-Canadese kunstenaarsduo Pejvak: het onthult hoe die droogrekken in de jaren zeventig door de CIA als antenne gebruikt werden om vanuit Noord-Iran de Sovjet-Unie te bespioneren rond haar raketlanceringen.
Vroeger maakten ze legendarische tentoonstellingen als Paris-Moskou en Paris-Berlijn. Waarom, na dit spannende Euraziatische avontuur, geen Eurafrika of Euramerika?
