Expo in vogelvlucht HART 232

Susan Meiselas

Documentaire fotograaf Susan Meiselas voert visuele veldstudies uit die vaak vele jaren bestrijken. Sinds 1976 is ze lid van Magnum Photos en sinds 2007 is ze voorzitter van de raad van bestuur van het fotoagentschap. De afgelopen vijftig jaar heeft ze een ruime waaier aan onderwerpen behandeld, van oorlog en mensenrechten tot culturele identiteit en huiselijk geweld. Ze brak door in de jaren 1970 met een serie iconische portretten van carnavalstrippers in de Verenigde Staten. Enkele jaren later creëerde ze een serie foto’s over de volksopstand in Nicaragua. In de jaren 1980 versloeg ze voornamelijk conflicten in Centraal-Amerika en sinds de jaren 1990 onderzoekt ze de geschiedenis en de nasleep van de Koerdische genocide in Irak. Een grote retrospectieve tentoonstelling in het FOMU brengt beelden uit die projecten samen en benadrukt de uitzonderlijke pioniersfunctie van Meiselas: tegenwoordig wordt ze beschouwd als een voorloper voor politiek geëngageerde fotografen die hun werk documenteren en contextualiseren. Bij Meiselas maakt de reflectie over de documentaire praktijk en over de relatie tussen fotograaf en onderwerp een substantieel deel uit van haar werk. Wanneer ze naar conflictgebieden was getrokken, keerde ze vaak jaren later terug om de mensen op haar foto’s op te zoeken. Ze tekent de verhalen op van de mensen die ze portretteert of van hun nabestaanden en combineert haar fotowerk met boeken, films en geluidsopnames. Fotografie dient voor Meiselas in de eerste plaats als een vorm van bemiddeling.

Yannick Ganseman

Een voormalig magazijn in Borgerhout huisvest sinds 2021 Otty Park: een galerie en een backoffice voor kunstenaars, geleid door Sofie Dederen en Wim Viaene. Momenteel loopt er een solotentoonstelling van Yannick Ganseman, die na zijn studies geneeskunde de moedige keuze maakte om voor een artistieke carrière te gaan. Hij maakt schilderijen, keramische bas-reliëfs en houtsculpturen. En de hemel werd steeds blauwer bevat een selectie kunstwerken van 2015 tot heden, en belicht de evolutie van tweedimensionaal schilderij naar driedimensionaal bas-reliëf of sculptuur en omgekeerd. Uit Gansemans stillevens, genretaferelen en (familie)portretten spreekt een uitgesproken voorkeur voor de kleuren lichtblauw, goud en roze. De kunstenaar kiest schijnbaar eenvoudige onderwerpen, maar zijn werk zit vol kunsthistorische referenties. Hij laat zich inspireren door het kleurgebruik van Giotto en Piero della Francesca, de compositie van Giovanni Bellini en Rembrandt, maar even goed door de verftoets van Luc Tuymans of de portretten van Kerry James Marshall. Het werk van Ganseman kadert in een lange traditie van kunstenaars die vertrekken van hun dagelijkse realiteit voor hun beeldend onderzoek. De titel van de expo verwijst naar het prachtige Italiaanse protestlied Ma il cielo è sempre più blu uit 1975. Zanger Rino Gaetano zet in dat lied de sociale ongelijkheid af tegen de hemel, die almaar blauwer wordt en — in tegenstelling tot andere goederen — nog altijd van iedereen is.

Marion Verboom

Marion Verboom combineert verschillende ambachtelijke vaardigheden in haar werk, en brengt motieven uit uiteenlopende (verloren) beschavingen samen. De beeldhouwer woont en werkt in Parijs, en presenteert momenteel haar eerste tentoonstelling in België. Centraal staat Achronie, een project waar ze al sinds 2016 aan werkt en dat bestaat uit een reeks zuilen waarvan alle onderdelen uit andere patronen of materialen samengesteld zijn. Ze doen denken aan de stratigrafische lagen die verschijnen op een archeologische site. De kunstenaar geeft een eigen invulling aan het eeuwenoude verlangen naar verticaliteit en de drang om alsmaar hoger te bouwen. Tegenover de sculpturen van Verboom plaatst Joël Riff, de curator van deze tentoonstelling, werken van Richard Deacon, Henri Laurens, Maude Maris, touche-touche en Chloé Vernerey. Die dialoog legt verschillende verbanden bloot; zo was Deacon de leermeester van Verboom aan de Beaux-Arts in Parijs. Sculpturale mallen en sokkels die voortkomen uit het creatieproces van Achronie, maken ook deel uit van Chryséléphantine, en visualiseren hoe de werken tot stand zijn gekomen. Het adjectief ‘chryselefantien’ duidt trouwens op een beeldhouwtechniek uit het oude Griekenland waarbij kostbare materialen zoals goud en ivoor aangebracht worden op monumentale standbeelden. Welke materiaalkeuzes maken we vandaag? Welke plaats krijgen kostbaarheden of monumenten in onze culturen? Op een speelse manier stelt Marion Verboom vragen over de herkomst van grondstoffen, en de manier waarop beelden worden gemaakt en getoond.

Groepstentoonstelling Sub terra

La Maison des Arts nodigt een tiental internationale kunstenaars uit die werk maken dat verband houdt met de wereld onder de grond. Zo presenteert Carole Louis een installatie die groeide uit een performance waarin ze verkleed als skelet in een koelkast kroop. Het werk verwijst naar een Chileense urban legend die zegt dat een kind de overstromingen van 1991 overleefde door zich te verstoppen in een koelkast met frisdrank. Andreï Molodkin creëert holle structuren van plexiglas in de vorm van woorden of tekens met een politieke, economische of religieuze betekenis. In deze tentoonstelling presenteert hij The flag of Europe: hij injecteert een Europese vlag met ruwe aardolie. Olie is een van de oudste grondstoffen ter wereld, maar ook de hoeksteen van de huidige neoliberale economie. De tentoonstelling Sub terra brengt sculpturen, werken uit keramiek, fotografie en video samen. Op uiteenlopende manieren illustreren kunstenaars de conflictrelatie met grondstoffen en de politieke, sociale en ecologische vragen die ze oproept. Andere belichten religieuze of profane begrafenisriten. Sub terra vertrekt van een bijzonder ambitieus uitgangspunt en vertaalt zich in een grote veelzijdigheid aan praktijken. Verder met werk van Seyni Awa Camara, Tatiana Bohm, Corine Borgnet, Giovanni Cioni, Sigalit Landau, Loup Lejeune, Lucien Pelen, Diana Scherer, Marie Sommer en Maarten Vanden Eynde.

Saodat Ismailova

Saodat Ismailova maakt werk op de grens tussen cinema en beeldende kunst, en richt zich op de rijke en complexe cultuur van Centraal-Azië. Ze vraagt aandacht voor maatschappelijke kwesties zoals de klimaatcrisis en het recht van vrouwen om zich al dan niet te sluieren, maar laat tegelijk ook veel ruimte voor intuïtie, verhalen en muziek. In 2022 was ze niet te missen: haar werk werd zowel voor de Biënnale van Venetië als voor documenta geselecteerd. Ze won bovendien de Eye Art & Film Prize en als gevolg daarvan presenteert het Filmmuseum Eye in Amsterdam momenteel een grote overzichtstentoonstelling van Ismailova’s werk. Te zien zijn films, video-installaties, foto’s en textielwerk. Speciaal voor de expo creëerde ze 18,000 Worlds, een videowerk waarin ze reflecteert op de bewogen politieke geschiedenis van haar moederland Oezbekistan. Wisselende regimes, waaronder dat van de sovjets, zorgden ervoor dat de bevolkingsgroepen hun talen, tradities of natuur verloren. Mensen konden teksten van eerdere generaties in het Arabisch, Latijn of cyrillisch niet meer lezen. ‘Those who tried to erase and take away didn’t know that we were looking through 18,000 eyes’, klinkt het via een voice-over. 18,000 Worlds combineert persoonlijke archiefbeelden uit Centraal-Azië met een omvangrijke montage van videomateriaal uit de archieven van Eye. Ismailova staat stil bij het verlies dat de Oezbeekse bevolking moest verwerken, maar brengt in de eerste plaats een ode aan de rijke spirituele wereld van Centraal-Azië.

Femmy Otten

Totems, tranen, wuivend haar en borsten: die motieven komen terug in de solotentoonstelling van Femmy Otten in het Stedelijk Museum Schiedam. Het oeuvre van de in Den Haag gevestigde kunstenaar bestaat uit tekeningen, schilderijen, sculpturen, muurschilderingen en performances. Haar werk houdt verband met lichamelijkheid en de manier waarop we emoties en herinneringen meedragen en doorgeven via onze lichamen. Otten ontleent haar inspiratie aan Aziatische beeldhouwkunst, schilderijen van de Vlaamse Primitieven en werken uit de vroege Italiaanse renaissance. In We Once Were One zien we versmeltende geliefden, naar binnen gekeerde vrouwen en haast perfect geschilderde of gebeeldhouwde lichaamsdelen. We Once Were One is ook de titel van een houten sculptuur die Otten vorig jaar maakte voor Kunsthal Gent. Via een langzaam en arbeidsintensief proces transformeerde de kunstenaar een lindehouten boomstronk tot een vrouwenlichaam. Op de borst bracht ze schaamlippen aan. Het beeld brengt een erotische vrouwelijke energie binnen in de tentoonstellingsruimte. Los daarvan interpreteert Otten het lichaam niet als een voorwerp van reflectie of verlangen, maar net als een bron van kennis. De tentoonstelling We Once Were One ademt een melancholisch verlangen, naar een intense liefdesrelatie uit het verleden of naar een mysterieuze tijd van verbinding. Ga in het weekend als je de stille performance wil meemaken. Voor die performances zoekt het museum trouwens nog performers: de enige vereiste is dat je haar hebt tot op schouderlengte...

Edith Dekyndt

Als derde in de rij sinds de heropening in 2021 van de Bourse de Commerce, neemt de Belgische kunstenaar Edith Dekyndt de ‘vitrines’ over: 24 grote houten kasten die hangen in de doorgang tussen de binnenzijde van de majestueuze rotunda en de nieuwe betonnen binnencirkel. De vitrinekasten werden geïnstalleerd voor de Wereldtentoonstelling van 1889 en dienden toen als etalage voor ‘exotische’ dieren, planten of objecten. Die kolonialistische achtergrond is bepalend voor Dekyndts tentoonstelling. In de vitrines plaatst ze losse arrangementen van huishoudelijke voorwerpen die soms rechtstreeks uit haar atelier komen. ‘Ik observeer een vreemde relatie tussen readymade en artefact’, licht ze toe. ‘Ik weet zelf niet of bepaalde objecten ‘kunst’ zijn of niet.’ Het vitrineproject is een poëtische weergave van haar onderzoek naar beweging en naar de transformatie van elementen, ofwel van haar interesse in beelden ‘als fenomenen van verschijning en wederopstanding in beweging’. In één vitrinekast wordt een videowerk op een klein scherm afgespeeld. In 2 Ombre indigène zien we een vlag van geknipt zwart haar wapperen bovenop Diamond Rock, een basalten eiland op drie kilometer afstand voor de kust van Martinique. Met het werk verwees Dekyndt onder meer naar de sociale functie van de kapperszaak, die op een eiland met weinig horeca of uitgaansgelegenheden bijzonder belangrijk bleek. Vorig jaar kreeg het beeld een heel nieuw leven op sociale media, en werd de vlag met wapperende haren massaal ingezet als symbool van verzet in de huidige context van de Iraanse massaprotesten.

Action, Gesture, Paint

De Whitechapel Gallery brengt 150 schilderijen samen van 80 vrouwelijke abstracte schilders uit de naoorlogse periode: een onterecht vergeten generatie. Veel van hun werk vloeit voort uit het abstract expressionisme, een stroming waarin de rol van vrouwelijke kunstenaars doorheen de geschiedenis is geminimaliseerd. De Whitechapel Gallery engageert zich voor niet minder dan een herziening van dit deel van de kunstgeschiedenis, en presenteert een tentoonstelling vol vrouwelijke uitbundigheid en energie. Bovendien, zo laat de expo zien, was abstract expressionisme geen exclusief Amerikaans verhaal. Kunstenaars uit de hele wereld verkenden vergelijkbare thema’s als materialiteit, vrijheid van expressie, perceptie en gebaar en wel vanuit hun eigen culturele context, van het groeiende fascisme in delen van Zuid-Amerika en Oost-Azië tot het communisme in Oost-Europa en China. Action, Gesture, Paint: Women Artists and Global Abstraction 1940–70 bevat werk van Joan Mitchell, Helen Frankenthaler en Lee Krasner, maar ook van minder bekende namen als Bertina Lopes en Wook-Kyung Choi. Met hun focus op de actie van het schilderen effenden de abstract expressionisten de weg voor de performancekunst. Die lijn wordt doorgetrokken in de tweede, bijbehorende tentoonstelling in Whitechapel: Action, Gesture, Performance: Feminism, the Body and Abstraction. De expo stelt scherp op vrouwelijke pioniers in dans en performance, die hun lichaam gebruikten om zich vrij uit te drukken, waaronder Martha Graham, Carolee Schneemann en Lygia Clark. Allen naar Londen dus.