Is vallen overgave of ongeluk, je ergens instorten of ergens over struikelen? In Deeply, Madly, een installatie in CENTRALE | lab, verkent Helen Anna Flanagan de breedheid van het begrip ‘vallen’, zonder zich ooit tot een sluitende definitie te laten verleiden. Blikvangers van de installatie zijn de twee audiovisuele werken, een op de bovenste verdieping van lab, de andere eronder.
Beide videowerken zijn vanuit een soort strandstoel te bekijken – het past wonderwel bij de vele uitzichten op water die ik gepresenteerd krijg. Nochtans lijkt het uitgangspunt van deze expo niet meteen iets met water te maken te hebben, wel met de irrationele angst van Sheila, een vrouw van middelbare leeftijd, om op de rails van de metro te worden geduwd. In de installatie boven wordt die angst tastbaar: de repetitieve beelden en geluiden van roltrappen, verspringende reclameschermen en af- en aandenderende metrostellen voelen even onvermijdelijk aan als dwangmatige angsten.
Maar ik hoor ook Sheila’s stem. Ze probeert haar fobie te duiden en zichzelf gerust te stellen. Dat doet ze door een herinnering op te halen aan een nacht in Korfu, aan een zwembad, het onnavolgbare gevoel van vrijheid dat gepaard ging met een vrije val in het water, nadat haar man haar duwde. Ik zie bodycambeelden van een lichaam dat door een waterglijbaan roetsjt. Nog altijd beklemmend, maar minder bedreigend dan het puffen en pompen van de metrostellen voordien. Ten slotte een projectie van een walvisstaart, een dier dat zich opwerpt om zijn majestueuze lichaam te laten vallen.
De val als zelfgekozen daad, als natuurlijk fenomeen, als symbool van absolute vrijheid; de beelden zijn poëtisch in al hun eenvoud. Bijzonder mooi is het als de nerven van het houten paneel waarop ze geprojecteerd worden zichtbaar worden in de bijna lichtgevende staart van de walvis. Het geeft er een rimpeling aan, alsof ik naar een projectie op water kijk.
I don’t drink enough water – het staat op de muur, en Sheila vraagt het zich luidop af. Ook ons lichaam is water, net als het kunstwerk, getuige daarvan de aquarellen waar Flanagan zich voor het eerst aan heeft gewaagd. In de film op de benedenverdieping is water eveneens een terugkerend element. Een rivier stroomt, een voetenbad bubbelt, Buster Keaton krijgt een stortbad uit een watertank voor een stroomtrein over zich heen, en op een sleutelhanger prijkt De grote golf van Kanagawa.
‘Panta rhei’ dus, alles stroomt, is in beweging, niet in het minst de mens zelf. Dat is geen nieuw inzicht, maar Helen Anna Flanagan benadert het met een frisse, associatieve beeldtaal. In de film op de benedenverdieping leren we Sheila kennen als bediende in een nachtwinkel, een schijnbaar eeuwige observator, die haar klandizie ziet komen en gaan door automatische deuren – het lijken wel de deuren van een metrostel. De klanten gedragen zich vreemd, soms op het komische af, omdat ze verliefd zijn of geobsedeerd door een liedje. Falling in love, falling into something: hoewel Helen Anna Flanagan voor Deeply, Madly voor een minder talige benadering koos dan in eerder werk, is deze installatie nog steeds duidelijk gemaakt vanuit het perspectief van een Engelstalige – wie het Engels niet machtig is, ontgaat dus wel het een en ander.
Al spreken de beelden vaak genoeg voor zich. Het aan een vanitas stilleven herinnerend shot van rimpelige appels op een rekje van de nachtwinkel illustreert dat. Het correspondeert mooi met de beelden van een oude vrouw die in een bad drijft: doorleefde, perkamenten huid in een bijna foetale, gewichtloze toestand. Onze vloeibaarheid, de voortdurende overgang van de ene toestand naar de andere: misschien is het dat wel wat ons als mensen kenmerkt.
De film zelf is trouwens ook in een toestand van voortdurende aanpassing. Toen ik de installatie bezocht zag ik vooral winterbeelden. Helen Anna Flanagan werkt ondertussen aan ander materiaal, onder meer shots aan een zwembad, met zomers licht. Dat wordt in een later stadium toegevoegd aan de film, in september volgt de presentatie. ‘Just go with the flow, man’, zegt een van Sheila’s klanten voor we een beeld te zien krijgen van een machtige rivier waar Sheila over uitkijkt, haar tranen bedwingend. Niets is voor eeuwig.
