De Argentijnse, in Amsterdam gevestigde kunstenaar Sebastián Díaz Morales is bekend door zijn immersieve video-installaties waarin feiten en fictie op subtiele wijze met elkaar zijn vervlochten. Hij speelt daarbij niet alleen met verschillende lagen en spiegels, maar ook met de codes van film en kunst.
Soms stap je nietsvermoedend een galerie binnen en word je van je sokken geblazen door het werk van een kunstenaar waar je nog nooit eerder van had gehoord. Het overkwam me toen ik in 2013, in de toenmalige galerie van Catherine Bastide in Brussel, Insight zag van Sebastián Díaz Morales (1975). De video begint met een close-up van een cameralens. Traag wordt uitgezoomd en krijg je een tableau vivant te zien van een filmploeg die de toeschouwer aanstaart. Het lijkt een stilstaand beeld. Maar na een tijdje merk je dat er af en toe iemand beweegt. Plots barst het beeld, dat een spiegel blijkt te zijn, in slow motion en vliegen de scherven in duizenden stukjes in het rond. Het is videokunst over videokunst, een poëtische reflectie over representatie en haar illusoir karakter. Een thema dat als een rode draad door het oeuvre van de Argentijnse kunstenaar loopt.
Dat is ook het geval met Talk with Dust, de video-installatie die nu voor het eerst in haar totaliteit te zien is in STUK Leuven. Verspreid in de verduisterde expozaal die wordt opgelicht door gekleurde TL-lampen, hangen verschillende videoschermen van diverse afmetingen. Op een van de schermen is een wagen te zien die in een woestijn rondjes rijdt en zo concentrische cirkels aftekent op de grond. In een andere video zie je een drummer aan het werk, verder nog de evocatie van een big bang en een ronddraaiende camera die een zonsopgang verbergt. De werken geven zich niet onmiddellijk prijs maar komen subtiel samen in de laatste video die voorzichtige aanzetten geeft tot een verhaal. In de reeks Pasajes die doorheen heel het STUK werd opgesteld, zie je telkens een man een deur openen en zo in andere ruimte binnenstappen. In Pasajes I bijvoorbeeld – opgenomen in Buenos Aires – stapt hij, met luide voetstappen, in wat één lange, horizontale take lijkt, van een toilet een school binnen, om daarna een deur te openen die uitgeeft op een kathedraal. Werk met een hoog Borges-gehalte waarin een alternatieve cartografie wordt geschetst op een even eenvoudige als betoverende manier. Want de kunstenaar die tegenover mij in het STUK-café zit, deelt zijn fascinatie voor labyrinten en spiegels met de Argentijnse schrijver.
Sam Steverlynck: In Insight, Sunrise en The Lost Object komt expliciet een camera voor. Wijs je opzettelijk op de aanwezigheid van een camera om de illusie van film te doorbreken?
Sebastián Díaz Morales: “Het is een thema dat vaak voorkomt in mijn werk. Hoe zich bewust te zijn van een spiegel of een lens die naar jou gericht is? Want een camera is ook een spiegel. In Insight en Sunrise kijk je naar een lens die wordt gereflecteerd door een spiegel. Spiegels keren vaak terug in mijn films. Het gaat over de manier hoe we de realiteit ervaren.”
SS: Een term die wel eens gebruikt wordt om je werk te omschrijven is ‘magisch realistisch’. Heb je iets met Gabriel García Márquez?
SDM: “Ik lees graag Zuid-Amerikaanse literatuur, maar niet specifiek Márquez. Ik hou eigenlijk niet zo van die term. In mijn werk gaat het niet om het magische maar eerder om het realistische. Ik gebruik verschillende manieren om mijn camera te positioneren en werk met diverse perspectieven. Dat is het geval met een aantal fragmenten uit Talk with Dust. Zoals de video van de kaars. Dat is een heel gewoon object. Maar ik heb die aan een camera bevestigd die ik zeer traag 360° kantel. Het blijft een kaars, maar door een eenvoudige omkering wordt het haast een fantastisch object. Het is een manier om dagelijkse objecten te transformeren of situaties op een andere manier te tonen.”
SS: Je hebt het zelf liever over het fantastische. Hoe definieer je dat?
SDM: “Voor mij gaat het niet om een nieuwe, magische entiteit maar om iets dat uit de realiteit voortkomt. Dat geldt zeker voor Talk with Dust, maar ook voor Pasajes. In beide reeksen is het gelijkaardig, maar op een andere manier.
In Pasajes I en II gaat het om de kaart van Buenos Aires. We zien een kaart als iets evidents. Maar er zijn verschillende manieren om die te interpreteren. Steden veranderen voortdurend. Onder een stad heb je eigenlijk ook andere, oudere steden. Met die video’s wou ik die verschillende lagen in beeld brengen. Ik heb samen met de acteur gebouwen uitgekozen die het beeld konden reflecteren van de stad. Het werd eigenlijk zowel een kaart als een script. We hebben de films op heel eenvoudige manier opgenomen. De acteur wandelt door het beeld en opent steeds een deur om zo een ander gebouw binnen te stappen. Zo maken we een ongewone, absurde kaart. Want die plaatsen zijn normaal niet met elkaar verbonden. Het is een voorbeeld van het buitengewone: het gaat om gewone, bestaande plekken. We hebben geen speciale objecten toegevoegd aan het geheel, maar met een eenvoudige twist de realiteit veranderd. Zoals met de kaars.”
SS: Dit is de eerste keer dat Talk with Dust volledig te zien is. Voordien heb je er al fragmenten van getoond. Kan je iets meer vertellen over de structuur?
SDM: “Alle acht video’s samen zijn opgevat als één installatie. Maar tegelijk hebben ze een eigen concept en stijl. Je kan ze ook apart tonen en loskoppelen van het geheel. Samen vormen ze een narratief, een beetje zoals een film. Maar het zijn eerder beelden of impressies – zoals het soort beelden van een film die je achteraf bij blijven. De toeschouwer kan het verhaal zelf invullen. Het is echter geen duidelijk afgerond geheel. Ik heb zelf ook mijn eigen interpretatie. Maar ik nodig de toeschouwer uit om de gaten in te vullen.”
SS: De verschillende video’s hebben geen strikte volgorde. Maar er is wel een duidelijk einde waarin een aantal fragmenten samenkomen, als een soort synthese?
SDM: “Het is eigenlijk opgevat als een manier om een film te maken zonder een strakke plot. Het laatste werk is nog steeds open qua betekenis. Maar je hebt wel een personage – in dit geval een hond –, een desolaat landschap, een kapotte wagen, een dode en een explosie. Er zijn verbanden tussen de elementen die je kan samenbrengen. Maar als toeschouwer moet je er wel een inspanning voor doen. De hele installatie met haar verschillende bestanddelen is zeer doordacht. Ze heeft bijna de structuur van een roman. Als toeschouwer ben je een personage dat door de ruimte wandelt. Net zoals in Pasajes stap je verschillende werelden binnen.”
SS: Is dat ook de reden waarom je de vijf films van Pasajes doorheen heel het gebouw hebt opgesteld, van de trappen tot in het toilet?
SDM: “Ja, inderdaad. Het was ook de bedoeling om de mensen bewust te laten worden van de architectuur. Daardoor stellen we een wandeling door het hele gebouw voor. Elk van de video’s heeft een link met het gebouw. Pasajes III tonen we bijvoorbeeld in de toiletten, omdat die een meer grootstedelijk karakter hebben. Die film is opgenomen in Jakarta, langs drukke wegen met veel files en lawaai. Door de monsterfiles doe je soms uren over een paar kilometer. Ik kwam er oorspronkelijk om een langspeelfilm te maken. Maar dat idee veranderde al gauw omdat het haast onmogelijk was om van één plek naar de andere te gaan. Het leek me een goed idee om er een nieuwe Pasajes aan te wijden. Er zijn nauwelijks voetpaden en mensen gaan er dan ook niet vaak te voet. We vroegen iemand om de weg over te steken – wat niet evident is. Het lijkt haast zelfmoord. Maar hij doet het op een speciale manier. Het werd een volledig andere Pasajes dan de vorige.”
SS: Het landschap speelt vaak een belangrijke rol in je werk, zoals in Talk with Dust en in Pasajes IV. Je bent opgegroeid in Patagonië, bekend door zijn weidse landschappen. Sinds 2000 woon je in Nederland, een van de meest drukbevolkte landen. Hoe ervaar je dat?
SDM: “Ik mis heel wat dingen uit Argentinië, maar waardeer veel zaken in Nederland. Ik ga nog vaak terug om te werken rond het landschap. Patagonië is zeer groots, open en verlaten. In Argentinië produceerde ik veel films als regisseur en videokunstenaar. Maar toen ik in 2000 naar Amsterdam verhuisde, heb ik het medium steeds meer onderzocht als installatie. Ik hou ervan om zowel met de taal van film als met de codes van kunst te spelen.”
SS: Stanley Kubrick zei ooit: “A film is – or should be – more like music than like fiction. It should be a progression of moods and feelings. The theme, what’s behind the emotion, the meaning, all that comes later.”
SDM: “Dat klopt volledig voor Talk with Dust. Ik heb een aantal fragmenten uitgekozen om rond te werken. Maar de plot zit ergens – onvolledig – achterin. Dat was de manier hoe ik de film had opgevat. Ik heb al die elementen, al die situaties en scènes, als puzzelstukken uitgestrooid doorheen de ruimte. En dat geldt niet alleen voor deze video-installatie, maar eigenlijk voor al mijn films.”