Tussen willekeur en regels

LAb[au] is een in Brussel gevestigd kunstenaarscollectief dat inmiddels al twintig jaar standhoudt en bestaat uit Manuel Abendroth, Jérôme Decock en Els Vermang. Drie architecten wier artistieke praktijk weliswaar geenszins aan architectuur doet denken. Ze bewandelen eerder een veld tussen de semantiek en de semiotiek, een gebied waar kunst en taal (van geschreven woorden en andere vormen van gecodeerde taal) elkaar vinden, en dat diep in de traditie van de conceptuele kunst is verankerd.
De tentoonstelling If Then Else begint buiten. Op de façade van het Casino, aan de boulevard Roosevelt, zien we de installatie Zäit Wuert (Tijd Woord). Op basis van een proces dat willekeurig letters genereert wordt gezocht naar woorden die bestaan uit zes letters. Tegelijkertijd wordt geverifieerd of elke combinatie ook voorkomt in Duitse, Engelse, Franse of Luxemburgse woordenboeken. “Gemiddeld vindt de computer om de drie à vier uur een woord,” vertelt Manuel Abendroth ons. “De tijd die nodig was om een woord te vinden, definieert de duur waarop het woord vervolgens zichtbaar blijft.” De concrete poetry is een permanente, vooral ’s nachts zichtbare ingreep op de gevel die bijzonder speels, creatief en intelligent is.

De toon is meteen gezet. In de weidse trappenhal treffen we vervolgens ratelende letterborden aan die ons herinneren aan de voormalige dienstregeling in het station van Brugge (en die grappig genoeg ook effectief een recuperatie van die letterborden zijn). De lettercombinaties die we lezen zijn gebaseerd op de oneindige reeks cijfers van het getal π. “Pi is een van de enige willekeurige sequenties. Pi bevat alle mogelijke cijfercombinaties en kan in theorie dus het volledige universum beschrijven.” Cijfers vormen letters. Letters vormen woorden. Woorden vormen poëzie. Dit werk lijkt wel een poging om het geheime patroon van Pi te decoderen.

Structuren en systemen

Deze wonderlijke vermenging van verschillende media en technologie, van kleuren, vormen en patronen, van woordenschat en grammatica, is eveneens waarneembaar in de zestien andere kunstwerken van deze expo. Het bezoek was een confrontatie met onze innerlijke geek. Steeds hadden we een instant fascinatie die vervolgens werd uitgediept door observatie en studie. Spontaan gingen we in de werken op zoek naar structuren en systemen.

Zo kwamen we vaak in contact met intrigerende paradoxen. Neem nu het werk Chroma. Een zwart, ‘monochroom’ schilderij transformeert er naar een wit vlak en omgekeerd. Deze omzetting vindt plaats met behulp van onzichtbare warmte-elementen, zo vernemen we achteraf, maar de essentie is net de bevraging van de tautologie van het monochroom als een pure kleur. Tegenover Chroma ligt een groot, geel vierkant op de grond One Thousand Six Hundred Light Years, een radioactief monochroom dat tergend traag energie afstaat. Het klikkende geluid van een geigerteller maakt ons bewust van de straling die wordt waargenomen. “De gele kleur zal geleidelijk aan zwart worden, maar dit proces kan het menselijke oog onmogelijk waarnemen,” zegt Abendroth. “In zeker zin is dit eindige werk een antipode voor het blauw van Yves Klein dat de notie van oneindigheid omarmt.”

Een gelijkaardig onderzoek naar de notie van het monochroom in relatie tot tijd merken we op in U-238>Pb-206, een werk dat lood met uranium confronteert. Uranium is een materiaal dat zeer langzaam, in veertien stappen, transformeert tot lood. Momenteel is het onderscheid tussen beide elementen nog bijzonder zichtbaar door het kleurverschil.

Het element tijd blijkt trouwens een rode draad bij heel wat werken. De chronoPrints onderzoeken bijvoorbeeld een fundamenteel thema van de schilderkunst, namelijk de verhouding tussen tijd en kleur. Basiseenheden van tijd – uren, minuten en seconden – worden er toegewezen aan de primaire kleuren van licht: rood, groen en blauw. Waar chronoPrints in zekere zin nog bevattelijk is qua tijdseenheden, blaast de installatie One of a Billion Years ons omver wat betreft het aantal unieke, alfanumerieke combinaties. “Als we één combinatie per uur zouden tonen, zouden we meer tijd dan de levensduur van de aarde nodig hebben om alles te tonen,” illustreert Abendroth de omvang. De perceptie van tijd staat ook centraal in het gemakkelijker leesbare werk Modern Times. Een analoge klok is er naast een digitale klok geïnstalleerd – een cyclisch beeld van de tijd dat reeds 1340 in het leven is geroepen naast een recente registratie uit de jaren zeventig.

If Then Else stuurt ons naar huis met een hoofd vol schoonheid, kennis en vragen. Over het verschil tussen toeval en geluk, tussen willekeur en regels, tussen infiniteit en eindigheid. Maar ook met poëtische concepten als toevallige planning en onvoorspelbare orde.