Robin Kramer bezocht voor de sluiting van de kunstinstellingen in Nederland Let’s get political in de Fundatie in Zwolle van Joyce Overheul (1989). Hij zag een opvallend contrast tussen zachte materialen en een harde werkelijkheid.
Een satijnen AK-47. Donald Trump die glaskralen huilt. Titels van vrouwonvriendelijke YouTube-filmpjes in fluweel. Joyce Overheul brengt discrepanties aan tussen vorm en inhoud om haar boodschap over te brengen – spreek je uit, schud conventies af en wees kritisch op de heersende machten. Zachte materialen geven telkens een harde werkelijkheid weer, waardoor er een opvallende afstand ontstaat tussen beeld en boodschap. Haar materiaalkeuze is bovendien een onomstotelijk politieke keuze, want textiel werd vaak gezien als te vrouwelijk en minderwaardig ten opzichte van ‘hogere’ kunst.
Let’s get political in Museum de Fundatie in Zwolle is de eerste museale solotentoonstelling van Overheul. In meerdere zalen wordt het werk gepresenteerd, waarbij het werk met overduidelijk politieke thema’s dicht bij elkaar hangt. Afzonderlijke ruimtes zijn er voor Dr. Pill en The Radium Girls, die beiden worden vergezeld van een film. De tentoonstelling is onderdeel van de Fundatie Future Factory, het laboratorium van het museum waarbinnen ‘multidisciplinaire makers op zoek gaan naar de hartslag van de tijd’, aldus het museum. Het werk van Overheul maakt het kloppen van die hartslag voelbaar. Ze vraagt aandacht voor onderwerpen als ongelijkheid, discriminatie en machtsverhoudingen.
Neem Mannen op voetstukken (Tom Cruise en Bruno Mars) (2020) – twee wandkleden van behind the scenes-foto’s waarin Tom Cruise en Bruno Mars op een verhoging zijn gezet om langer te laten lijken dan hun vrouwelijke tegenspelers. Overheul lijkt te vragen: waarom is dat toch zo belangrijk? Ook in de fluwelen YouTube-titels vraagt ze aandacht voor het online leven van ‘incels’ (kort voor involuntarily celibate, oftewel onvrijwillige celibatair) die elkaar uitleggen hoe ze met vrouwen om moeten gaan. De tekst ‘Ethical dilemmas for men, wife gains weight after the kid’ staat groot op een wand van het museum. Het fluweel ontwapent én accentueert het onverholen seksisme van zo’n titel.
De werken laten het materiaal en de materie botsen. Ze dagen ons uit om onze eigen paradoxale gevoeligheden te onderzoeken – want waarom voelt het eigenaardig om een roze satijnen boksbeugel te zien? Is het alleen ongebruikelijk of ook ongemakkelijk? Die vragen maken de werken interessant en zorgen voor een heldere boodschap.
Ook de werken waarin vorm en inhoud versmelten in plaats van contrasteren zijn indringend. Voor Dr. Pill vroeg Overheul aan mensen om haar één pil van hun dagelijkse medicatie te sturen. De pillen perste ze samen tot één vuistgrote pil, met reusachtige bijsluiter – de pil helpt tegen 207 kwalen maar heeft tegelijkertijd 902 bijwerkingen, waarvan een overgroot deel fatale gevolgen kunnen hebben. The Radium Portret (2020) is een portret van Grace Fryer, een van de Radium Girls: een groep fabrieksarbeiders uit de Verenigde Staten die in het begin van de twintigste eeuw horloges moesten voorzien van radioactieve verf. Om de werksnelheid te bevorderen werden ze opgedragen de kwasten nat te maken tussen hun lippen, vaak met ernstige ziekte en een vroegtijdige dood als gevolg. Het portret van Grace Fryer is gemaakt van duizenden van die oorspronkelijke, fosforescerende radiumwijzers.*
Het werk van Joyce Overheul is modern, scherp en vaak geestig. Het patriarchaat steekt in paars fluweel, oorlog in oogstrelend roze satijn. Ogenschijnlijk zachtaardig verzet dat juist door de aaibare vormen de noodzaak van haar onderwerpkeuze accentueert.
* Het originele The Radium Portret hangt in Vlissingen, als onderdeel van de bedrijfscollectie van COVRA. In de Fundatie is een print met glow in the dark-inkt te zien.
