Het Antwerpse Middelheimmuseum begint onder de titel ‘Kunst in beweging’ aan zijn tweede fase van een grondige vernieuwing: in een eerste fase werden vooral de groenvoorzieningen en wandelpaden aangepakt, nu komen de beelden zelf aan beurt voor een fundamentele herschikking.
De groenwerken zorgen voor een veel wilder en bloemrijker park, dat is al een goede zaak. De sculpturen, waarvan sommige al 75 jaar op dezelfde plek staan (denk aan Het Zotte Geweld van Rik Wouters), worden de volgende weken en maanden massaal verplaatst. De cijfers: 122 kunstwerken krijgen een nieuwe plaats, 49 kunstwerken blijven op hun plek staan, omdat ze op een of andere manier verankerd zijn. Denken we aan de sculpturen van Per Kirkeby en Didier Vermeiren op Middelheim-Laag, aan de ‘gesmolten’ boot van Erwin Wurm naast het kasteeltje enzovoorts. Het openluchtdepot wordt ook een dynamische plek: werken die geen nieuwe plek vinden of moeten gerestaureerd worden, krijgen hier een rustplaats. Het woord ‘beeldenkerkhof’ mag niet gebruikt worden.
De herschikking van de beelden gebeurt vooral thematisch, zodat ze beter met elkaar ‘communiceren’: ze worden gegroepeerd rond thema’s als ‘human nature’, planten- of dierensculpturen, abstracte werken enzovoorts. In de site Hortiflora komen bijvoorbeeld beelden van Rik Wouters, Henk Visch, Constantin Meunier, Valérie Mannaerts en anderen, maar ook het gerestaureerde Never Mind, de gigantische zeppelinsculptuur van Richard Deacon, waarbij enkel de titel naar het menselijke verwijst.
Dat viel ook op bij de persvoorstelling: het woord ‘beleving’ werd graag in de mond genomen door de diverse sprekers: directrice Sara Weyns, schepen voor cultuur Nabilla Ait Daoud en Middelheim Promotors-voorzitter Micheline Paredis. Vooral bij de voorstelling van een nieuwe aanwinst, een fors fonteinbeeld (Adrift) van de Parijse kunstenares Camille Henrot op Hortiflora, vloeiden de metaforen rond het gegeven water (als beleving van water, ode aan water, en verbinding met water) rijkelijk. Het werk zelf is in brons uitgevoerd, en is niet meteen mijn cup of tea, maar Henrot, die vorig jaar een zomerexpo had in Middelheim, is een groeiende ster aan het firmament van internationale beeldhouwers.
Alle Middelheim-partijen – het museum zelf, de stad, de Middelheim Promotors, de Vlaamse overheid (die zo’n twintigtal werken in bruikleen gaf, als corona-compensatie voor beeldende kunstenaars) – willen van deze magistrale plek een nieuwe ervaring maken: van een ‘statische bewaarplaats naar een persoonlijke beleving’. Dat gebeurt in samenspraak met de kunstenaars zelf, die meedenken over een ‘nieuwe, frisse blik’. Museum, park en natuur moeten zoveel mogelijk met elkaar in een dynamische conversatie gaan. Zijn we daartegen? Uiteraard niet. Als de werken allemaal herschikt zijn en de herfst in 2023 zijn intrede doet, zal een nieuw bezoek verhelderend zijn.
Maar we gingen ook even kijken naar Middelheim-Laag, waar onder meer de werken staan die ooit door curator Bart Cassiman, in het kader van Antwerpen Culturele Hoofdstad van Europa 1993, geselecteerd en verworven werden. Vooral de sculpturen van Didier Vermeiren en Per Kirkeby staan er belabberd bij. Cassiman zette de redelijk ontluisterende beelden op WhatsApp. Directrice Sara Weyns:
‘Dat weten we, en die werken worden nog dit jaar gerestaureerd. Didier Vermeiren is zelf komen kijken en werkt mee. We willen de zone rond zijn plateau inzaaien met klaver, zodat het wordt wat hij zelf voor ogen had: een betonnen plateau Place met de vier karretjes midden in een groene zone. En wat de bakstenen paviljoensculptuur van Per Kirkeby betreft: die werd bij een storm getroffen door een omgevallen boom. Ook dat wordt gerestaureerd, maar dat kost ons 100.000 euro, de verzekering komt niet tussenbeide.’
Met Adrift, de nieuwe sculptuur van Camille Henrot is het Middelheimmuseum aan zijn derde fonteinsculptuur toe, naast het oudere werk van Jacques Moeschal en het (intussen al gerestaureerde) werk van Philippe Van Snick naast het Braempaviljoen. Water is dus wel degelijk een belangrijke factor in dit museum, naast het groen en de kunstwerken. Misschien dat dat beleven toch wel aanslaat, als alles afgerond is, tegen eind 2023.
