Festina lente. Een binnenschip glijdt voorbij terwijl ik eind 2020 voor een ophaalbrug in Aalst sta te wachten. Wanneer ik op de achtersteven twee kleine ankers zie prijken, bekruipt me een soort van melancholie. Haast u langzaam. Ik zag de spreuk voor het eerst in de Fondazione Cini te Venetië, vergezeld van een magnifiek embleem: een dolfijn die zich rond een anker kronkelt. Het was het geroemde drukkersmerk van Aldus Manutius, de uitgever van onder meer Erasmus. Ook Aalst heeft een uitgesproken link met de boekdrukkunst: de eerste drukker van de Zuidelijke Nederlanden, Dirk Martens, had hier een tijdlang zijn werkplaats.
Intussen is de brug weer neergedaald. Mijn favoriete escargotkraam aan de overkant (Lilly’s Escargots) blijkt jammerlijk gesloten, dus begeef ik me onverwijld naar Netwerk Aalst. Ik wandel de tentoonstelling binnen en zie een vitrinekast met daarin H.G. Wells’ gevierde sciencefictionroman The War of the Worlds. Het gaat om een origineel exemplaar van de Franse editie, ontleend uit de Koninklijke Bibliotheek, die in 1908 in België verscheen met illustraties van Alvim Corréa. Corréa’s tekeningen hebben de populaire beeldvorming in sciencefiction diepgaand beïnvloed en deden Wells’ werk ingang vinden bij een breed publiek. Ze worden geprojecteerd op groot formaat, en de gelijkenis met Spielbergs verfilming (2005) blijkt treffend. Niemand zou het hebben geloofd (No One Would Have Believed), de opening van Wells’ roman, is tegelijk de titel van de tentoonstelling. Laurens Dhaenens (BE) en Fernanda Pitta (BR) treden op als curatoren en zijn beiden academici met een onderzoeksinteresse in kunst in een postkoloniale context. Om daarvoor terug te grijpen naar Wells is dankbaar: zijn roman is een verdoken kritiek op de uitwassen van het Britse imperialisme. Het project zal dit voorjaar een vervolg krijgen in de Pinacoteca te São Paulo.
Slechts twee kunstenaars treden in dialoog met het werk van Corréa en Wells, Runo Lagomarsino en Wendy Morris, en gelukkig gebeurt dat niet te letterlijk. Een kleine ingreep weet me onmiddellijk te intrigeren. Op de binnenkant van de tentoonstellingsmuur heeft Lagomarsino een hittestempel aangebracht: een adelaar die zijn klauwen in een bloedende wereldbol zet. Dit embleem, dat ook voorkomt op de eerste pagina van bovenvermeld boek, suggereert niet alleen een trans-Atlantische associatie met een kunstenaar als Broodthaers, maar tilt de thematiek ook meteen naar een institutioneel niveau. Lagomarsino werkt bewust anti-monumentaal, en biedt een poëtische reflectie op koloniale machtsapparaten. Zo zien ik zijn opgerolde landkaarten – uit de lessen aardrijkskunde van weleer – zachtjes roterend in de ruimte hangen, getiteld West is everywhere you look. Aan de muur is een lange reeks van witte luciferdoosjes bevestigd met daarin minuscule insecten uit het Etnografisch Museum in Berlijn, zorgvuldig geplaatst op krantenknipsels over migratie.
Aan de andere kant van de zaal heeft Wendy Morris een zestal houten kooien opgesteld: buitengewone voorwerpen op zich maar door hun ijzeren tralies lichtjes morbide. Hierin worden vinken gevangen gezet voor zangwedstrijden, een hobbysport die in West-Vlaanderen nog steeds beoefend wordt. Wie dichterbij komt, hoort een zachte geluidsband uit de kooien klinken. Morris’ project Radio Hush Hush (i.s.m. Mariske Broeckmeyer) is geïnspireerd op het fenomeen van clandestiene radiozenders. We zagen haar trouwens al eerder in het stadsproject van Netwerk getiteld Alias (2019), waar ze zich toelegde op alternatieve kruidengeneeskunde onder vroedvrouwen. Deze officieuze kennisdistributie krijgt nu verder gestalte in dit radioproject, dat ongetwijfeld nog vervolgd wordt.
Hieronder kunt u enkele audiofragmenten beluisteren:
'Radio Hush Hush' (c) Wendy Morris & Mariske Broeckmeyer
'Prologue' (c) Wendy Morris & Mariske Broeckmeyer
'Audio-eerie' is a part of 'As a Thread Winding Backwards' (c) Wendy Morris & Mariske Broeckmeyer
Wendy Morris toont nog een andere geluidsinstallatie, met een rond bed in het midden (dat overigens eerder in Alias is gebruikt). Daar haakt ze in op haar eigen (Zuid-Afrikaanse) familiestamboom, die teruggaat tot de 17de-eeuwse Maaij Claesje van Angola, een vroedvrouw en slavin onder het Portugese en Nederlandse koloniaal bewind. Terwijl ik me neervlei en luister kijk ik naar een abstracte weergave van Morris’ eigen (Zuid-Afrikaanse) familiestamboom, die op een kussen is geborduurd. Hetzelfde patroon heeft ze met draden aangebracht op de muur. Het werk van Wendy Morris is altijd ongoing, gevoed als het is door een voortdurend onderzoek dat zich academisch consolideert in de groep Deep Histories, Fragile Memories aan de KULeuven, waar ze doceert.
Niemand zou het hebben geloofd is als tentoonstelling exemplarisch voor de aanpak van Netwerk Aalst: langetermijnengagementen met kunstenaars, schrijvers en curatoren, om een verhaal uit te werken dat zich gestaag – doorheen de tijd – ontvouwt. Veel doen met relatief weinig. Die benadering is verre van voor de hand liggend, maar wat in Netwerk gebeurt houdt in ieder geval mijn aandacht vast. Ook Manutius’ drukkersmerk is door mijn hoofd blijven spoken. Langzaam haasten betekent immers het opzoeken van urgentie zonder toe te geven aan blinde expansie- en acceleratiedrift. Dat is waar Netwerk Aalst, in de periferie van de Vlaamse kunstwereld, dan toch wel in uitblinkt. En het blijft de reden waarom ik – niet zonder gemengde gevoelens – blijf terugkeren naar deze kleine centrumstad: om aan de drukte voorbij te gaan. En voor de escargots natuurlijk. Met andere woorden: haast u naar Aalst, maar doe het zachtjes.