Na de tentoonstellingenreeks Un-Scene pakt WIELS opnieuw uit met een expo die een jonge generatie kunstenaars wil samenbrengen. Deze keer gaat men minder voor een ‘state of the art’ van opkomend talent, maar eerder voor een tentoonstelling met een wel heel actueel thema: de notie van transparantie en hoe die door diverse technologische ontwikkelingen in onze maatschappij wordt ingevuld.
De titel Open Skies en het daarbij horende affichebeeld roept een wolkenpartij op zoals in een databank met afbeeldingen of een screensaver op een computerscherm. Het is een soort droombeeld van vrijheid en transparantie. De titel is ook niet toevallig de naam van een NAVO-verdrag om de luchtruimte open te stellen voor surveillance. Maar wat blijft er eigenlijk nog over van de utopische Silicon Valley-geest wanneer die steeds meer in handen is van multinationals en trollen met twijfelachtige politieke agenda’s? En wat met sociale media, waar persoonlijke gegevens te grabbel worden gegooid maar die tegelijk een tool kunnen zijn om wereldwijde mistoestanden aan te klagen? Die spanning tussen surveillance en privacy, individuele expressie en machtsmisbruik, is een van de thema’s die in deze expo wordt opgeroepen.
Beginnen doet de tentoonstelling – die werd samengesteld door WIELS-curatoren Devrim Bayar, Caroline Dumalin en Zoë Gray – alvast zeer knap met de installatie van de Nederlander Toon Fibbe. De aanzet voor dat werk was een artikel over de terugkeer van de plateauschoenen op de beursvloer waardoor beurshandelaars groter – en dus imposanter – willen overkomen. Het deed Fibbe – die wel vaker werkt rond queer culture – denken aan extravagante vestimentaire codes in de gay scene. Met zijn installatie legt hij dan ook een onverwachte link tussen de alfamannetjes op de beursvloer en een fenomeen zoals voguing. Op een grote spiegelvloer – die niet toevallig een catwalk oproept – plaatst hij poppen die de gebaren uitbeelden waarmee brokers communiceren. Achter de catwalk is op een groot scherm via Google Earth het traject te zien tussen de twee financiële hubs Frankfurt en Londen met communicatietorens die vliegensvlug signalen uitwisselen. Het geheel wordt onderbroken door korte filmpjes waarin de kunstenaar, onder opzwepende muziek, in een flashy jasje de gebarentaal uitvoert van de makelaars. Met deze in adrenaline gedrenkte installatie zet Fibbe alvast de toon van deze energetische expo.
Bedreigende banaliteit
Jelena Vanoverbeek – die naast haar activiteit als kunstenaar bijklust als postbode – staat er dan weer bij stil hoe lifestyle bladen en reclame ons een levensstijl proberen op te dringen. In onder andere een tweekanaal video gebruikt ze fragmenten van lezersbrieven uit Playboy en vrouwenbladen die ze op prikkelende wijze monteert. Op de linkerkant zijn straatbeelden te zien die zijn gefilmd met dashcam tijdens haar ronde als postbode. De tekstfragmenten mogen dan knap gemonteerd zijn, het contrast met de videobeelden – die wellicht de glamour van de life style-bladen willen ondermijnen – is wat ons betreft niet overtuigend genoeg uitgewerkt en verzandt wat in vrijblijvendheid.
Emmanuel Van der Auwera – de bekendste naam in het gezelschap die dit najaar een waar momentum beleeft – werkt wel vaker rond de manier hoe nieuwe technologie ons wereldbeeld vormgeeft en bepaalt. Hij toont online filmpjes van tieners die live zelfmoord plegen na een aangrijpende emotionele onthulling. Hij heeft de echte personages met behulp van een app echter vervangen door Avatars. Het geheel roept een ongemakkelijk gevoel op in een spel tussen realiteit en fictie, zich blootgeven en zich verbergen, wat nog wordt versterkt doordat de video’s worden getoond op een spiegel waarin de toeschouwer zichzelf gereflecteerd ziet.
Voor zijn tweede bijdrage VideoSculpture XX (The World’s 6th Sense) heeft Van der Auwera de filters van beeldschermen verwijderd en die op losstaande statieven met plexiglas gekleefd. Alleen vanuit het perspectief van de statieven kan je de filmfragmenten – ordinaire straatbeelden in Las Vegas – zien. Maar door gebruik te maken van militaire warmtecamera’s krijgt zelfs die dagelijkse banaliteit iets bedreigends.
Eiken meubels
Leander Schönwegers installatie is dan weer de vreemde eend in de bijt met een gimmick-gehalte dat toch behoorlijk afsteekt tegen de overige werken. Hij bouwt, met behulp van ouderwetse eiken meubels, een labyrint waardoor de toeschouwer zich een weg kan banen en waarin hij kan verdwalen. Het massieve materiaal zorgt voor een contrast met het werk in de expo dat zweert bij digitale technologieën. Het beklemmende gevoel dat de ruimte uitoefent, steekt ook sterk af tegen de zaal ernaast waar de werken juist veel ademruimte krijgen.
De Braziliaanse Luiza Crosman onderzoekt hoe een instelling zoals WIELS meer is dan haar personeel en infrastructuur. Zij heeft gegevens van de gebruikelijke, stoffige enquête en diagrammen in een hip jasje gestoken en vertaald naar trendy constellaties van diverse beelden – op panelen, textiel en behangpapier – vergelijkbaar met verschillende openstaande vensters op een computerscherm. Met een QR-code die extra informatie geeft over haar onderzoek via YouTube en andere kanalen, wil ze de materiële structuur van de kunstinstellingen overstijgen. Ouderwets zoals we zijn zetten kunstwerken met QR-codes ons echter meteen op een lopen.
Meer overtuigend is dan weer Naïmé Perrettes bijdrage die verschillende perspectieven samenbrengt met Google Earth en Street View van het moment wanneer er een kleine technische hapering is. De beelden in kwestie tonen de toegang tot een vluchtelingenkamp in Calais dat ondertussen is opgedoekt. Nemen we de realiteit die Google Earth ons voorschotelt – louter gebaseerd op het ene moment dat de camerawagen is gepasseerd – als definitief en vaststaand? Met haar werk, dat ze hier uitvoert in grote vinylstickers op de vensters, stelt Perrette vragen bij hoe ogenschijnlijk objectieve technologie onze realiteit filtert en bepaalt.
Het tentoonstellingsparcours wordt afgerond in de panoramazaal met een video van Helen Dowling die onder andere gebruik maakt van een Space Engine computerprogramma en beelden uit een image stock om een imaginaire, retro-futuristische reis in te zetten rond het vrouwbeeld door de eeuwen heen. Een mooie lusbeweging met de video-installatie van Fibbe die eveneens zeer strak gemonteerd is. Het thema ‘transparantie’ mag dan een opzettelijk breed kader zijn waarmee men alle kanten uit kan, het levert hier een opvallend coherent en relevant geheel op.